Vertiqo, adətən başgicəllənmə olaraq təyin olunan bir vəziyyətdir. Ancaq vertiqo, başgicəllənmə ilə eyni şey deyil. Vertiqonuz varsa, dünyanın ətrafınızda fırlandığını, tarazlıqda olmadığınızı və ya hərəkətsiz ikən yelləndiyinizi və ya hərəkət etdiyinizi hiss edərsiniz.

Yataqda çevrilmək və ya başınızı yuxarı qaldırmaq kimi mövqeyinizi qəfil dəyişdirdiyiniz zaman daha da pisləşə bilər. Vertiqo, bir xəstəlikdən çox, bir çox sağlamlıq vəziyyətinin bir əlamətidir, lakin digər əlamətlərlə birlikdə də ortaya çıxa bilər.

Vertigonun növləri hansılardır?

Periferik vertiqo

Periferik vertiqo, başgicəllənmə və ya fırlanma hissi olaraq təyin edilir. Səbəbi adətən qulaqdakı tarazlıq mərkəzi ilə əlaqəlidir.

Mərkəzi vertiqo

Mərkəzi vertiqo adətən daha ciddi patologiyaya işarə edir. Beyindən qaynaqlanan narahatlıqların göstəricisidir.

Vertiqonun əlamətləri nələrdir?

• Sizin və ya otağın hərəkət etdiyi, fırlandığı hissi
• Gözləri fokuslamaqda çətinlik
• Başgicəllənmə
• Baş ağrısı
• Bir və ya hər iki qulaqda eşitmə itkisi
• Tarazlıq itkisi (yıxılmalara səbəb ola bilər)
• Qulaqlarda küy və ya dolğunluq hissi
• Ürəkbulanma və qusma

Mərkəzi vertiqonuz varsa, bu əlamətlərə əlavə olaraq aşağıdakı əlamətləri də yaşaya bilərsiniz;

• Udqunma çətinliyi
• Cüt görmə (diplopiya)
• Göz hərəkətlərində problemlər
• Üz iflici
• Danışıq pozğunluğu
• Ətrafların zəifliyi

Vertiqo xəstəliyinin yaranma səbəbləri nələrdir?

Vertiqo, daxili qulaqdakı tarazlıq kristallarının sürüşməsi və yerindən oynaması nəticəsində meydana gəlir. Daxili qulaqda tarazlığı qəbul edən yarım dairəvi kanallar və otolit orqanlarından çıxan siqnalların pozulması və ya yanlış ötürülməsi nəticəsində bu səhv siqnallar beyinə çatdıqda, görmə və proprioseptiv hisslərdən gələn doğru məlumatlarla ziddiyyət təşkil edir.

Beyin bu uyğunsuzluğu həll edə bilmədikdə, əslində hərəkət olmadığı halda saxta bir hərəkət hissi yaranır və başgicəllənmə meydana gəlir.

Vertiqoya səbəb olan amillər bunlardır:

• Daxili qulaq infeksiyaları (labirintit və ya vestibulyar nevrit).
• Xoşxassəli paroksizmal mövqeli başgicəllənmə (BPPV).
• Menyer xəstəliyi.
• Vestibulyar miqren.
• Orta qulaq iltihabı (otitis media).
• Daxili qulaq maye balansının pozulması.
• Beyin damar xəstəlikləri (insult, beyin qanaması kimi).
• Beyincik və ya beyin kötüyü şişləri.
• Travmatik beyin və ya baş zədələri.
• Dağınıq skleroz (MS).
• Boyun yırtığı və ya servikal onurğa problemləri.
• Baş və ya boyun hərəkətlərinə bağlı tarazlıq pozğunluqları.
• Aşağı qan təzyiqi (hipotenziya).
• Anemiya (qan azlığı).
• Stres, həyəcan və panik atak.
• Bəzi dərmanların uzun müddətli istifadəsi (ototoksik dərmanlar).
• Şəkərli diabet (qan şəkərinin balanssızlığına bağlı).

Daxili qulaq infeksiyaları

Labirintit və ya vestibulyar nevrit adlanan daxili qulaq infeksiyaları, tarazlığı təsir edən daxili qulaq kristallarını yerindən oynada bilər. Bu da vertiqoya səbəb ola bilər.

Xoşxassəli paroksizmal mövqeli başgicəllənmə (BPPV)

Vertiqoya səbəb olan amillərdən biri, mövqeli başgicəllənmə olaraq da bilinən “xoşxassəli paroksizmal mövqeli başgicəllənmə”, yəni qısaca BPPV-dir.

Daxili qulaqdakı kiçik kalsium kristallarının yerindən oynaması ilə tarazlığın pozulmasına səbəb olması nəticəsində yaranır. Baş hərəkətləri ilə birlikdə qəfil başlayan qısa müddətli başgicəllənmə tutmalarına səbəb olur.

Menyer xəstəliyi

Qulağın içərisində yerləşən endolenf adlı mayenin təzyiqinin artması başgicəllənmə probleminə yol açır. Şiddətli başgicəllənmə ilə yanaşı, qulaqda küy, dalğalanan eşitmə itkisi və qulaqlarda dolğunluq hissi də Menyer xəstəliyinə səbəb ola bilər.

Vestibulyar miqren

Vestibulyar miqren, tarazlıq siniri adlanan vestibulyar sinirin iltihablanması ilə ortaya çıxan başgicəllənməsidir. Vestibulyar nevrit labirintitə bənzəyir, ancaq xəstənin eşitmə qabiliyyətinə təsir etmir. Vestibulyar nevrit xəstələri başgicəllənmə, ürəkbulanma və ya bulanıq görmə problemləri yaşaya bilər. Bu da başgicəllənmənin səbəblərindən biridir.

Xroniki orta qulaq infeksiyaları

Xroniki orta qulaq infeksiyaları və ya otitis media, orta qulaqda xərçəng olmayan bir dəri böyüməsinin yaranmasına səbəb olan xolesteatoma daxili qulağa təsir edərək başgicəllənmə və eşitmə itkisi kimi narahatlıqlara səbəb ola bilər.

Başın sürətli hərəkət etdirilməsi

Xüsusilə yataqda dönərkən, əyilərkən və ya başın sürətli hərəkət etdirilməsi ilə simptomlar tətiklənir. Mövqeli başgicəllənmə adətən yaşlanma, baş zədələri və ya daxili qulaqla bağlı problemlər nəticəsində yaranır və başgicəllənmənin ən çox rast gəlinən səbəbi olaraq qəbul edilir.

Vertiqo zamanı daxili qulaqdakı yarım dairəvi kanallar və otolit orqanlarından beyinə ötürülən siqnallar pozulur və görmə ilə proprioseptiv hisslərdən gələn məlumatlarla ziddiyyət təşkil edir. Bu uyğunsuzluq nəticəsində beyin, əslində mövcud olmayan bir hərəkət hissi yaradır.

Tarazlığı qorumaq üçün dövrəyə girən vestibulo-okulyar refleks də yanlış istiqamətləndirilir və gözlərdə istəmsiz sürətli hərəkətlər, yəni nistaqmus ortaya çıxır.

Eyni zamanda beyin kötüyündəki əlaqələr vasitəsilə avtonom sinir sistemi təsirlənir, bu da ürəkbulanma, qusma, tərləmə və ürək döyüntüsü kimi bədən reaksiyalarına yol açır.

Proses irəlilədikcə beyin, vestibulyar kompensasiya adlanan mexanizm ilə səhv siqnalları yatırmağa çalışır və digər hisslərə əsaslanaraq tarazlığı yenidən təmin etməyə yönəlir.

Vertiqoya səbəb olan amillər nələrdir?

Vertiqoya səbəb olmamaq üçün aşağıdakı tövsiyələrə əməl edə bilərsiniz;

• Qəfil mövqe dəyişikliklərindən çəkinin,
• Əlamətlər ortaya çıxdıqda oxumağa çalışmayın,
• Parlaq işıqlardan uzaq durun.

Vertiqo xəstəliyi təhlükəlidirmi?

Vertiqo, avtomobil idarə etməyə, işləməyə və həyat tərzinə təsir edə bilər. Həmçinin tarazlıq itkisi səbəbindən yaşana biləcək zədələr baxımından da təhlükəli hesab edilir.

Vertiqo necə keçir?

Vertiqoda müalicələr müxtəlifdir və dərman, yenidən mövqeləndirmə manevrləri və ya cərrahi əməliyyatı əhatə edə bilər. İlk növbədə vertiqonun şiddəti və növü müəyyən edilməlidir.

Vertiqo xəstəliyi müalicəsi necə olur?

Vertiqo müalicəsi, ona nəyin səbəb olduğuna bağlıdır. Əksər hallarda, vertiqo heç bir müalicə olmadan keçir. Bunun səbəbi, beyninizin ən azı qismən daxili qulaq dəyişikliklərinə uyğunlaşa bilməsi və tarazlığı qorumaq üçün digər mexanizmlərə güvənməsidir.

Digər tərəfdən, mərkəzi vertiqonuz varsa və beyin şişi və s. kimi vəziyyətlərdən qaynaqlanan başgicəllənmə yaşayırsınızsa, cərrahi əməliyyat tövsiyə edilə bilər.

Əsas vertiqo müalicə üsulları aşağıdakılardır;

• Yenidən mövqeləndirmə manevrləri
• Başgicəllənmə dərmanı
• Vertiqo məşqləri
• Cərrahi əməliyyat

Vertiqonu yüngülləşdirmək üçün nələr edilə bilər?

• Fırlanma hissini azaltmaq üçün səssiz və qaranlıq bir otaqda hərəkətsiz uzanın.
• Gündəlik fəaliyyətləriniz zamanı başınızı diqqətli və yavaş bir şəkildə hərəkət etdirin.
• Bir şey götürmək üçün əyilməyin. Yerdən bir şey götürməyiniz lazım gələrsə, yavaşca çöməlin.
• Başınızın gicəlləndiyini hiss etdiyinizdə dərhal oturun.
• Başınızın altına 2 və ya daha çox yastıq qoyaraq bir az hündürdə yatın.
• Bir şey götürmək üçün hündür yerlərə uzanmayın.
• Yataqdan yavaş-yavaş qalxın və ayağa durmadan əvvəl bir müddət yatağın kənarında oturun.
• Rahatlamağa çalışın – narahatlıq başgicəllənməni daha da pisləşdirə bilər.

Vertiqo qalıcı olaraq necə müalicə olunur?

Təəssüf ki, vertiqodan qalıcı olaraq xilas olmağın və onun geri qayıtmasının qarşısını almağın qəti bir yolu yoxdur. Bəzi insanlarda vertiqo bir dəfə olur və bir daha heç vaxt təkrarlanmır. Digərləri isə təkrarlanan tutmalar yaşayır.

Nə zaman həkimə müraciət etmək lazımdır?

Keçməyən və ya daim təkrarlanan başgicəllənmənizə əlavə olaraq aşağıdakı əlamətlər varsa, vaxt itirmədən bir həkimə görünməyiniz məsləhətdir.

Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.