Qorxu tutması kimi də təyin oluna bilən panik atak, əslində hər hansı bir təhlükə olmadığı halda şəxsin özünü təhlükəli bir vəziyyətdə hiss etməsinə, buna bağlı olaraq həyəcanla reaksiya verməsinə və qorxu hiss etməsinə səbəb olan psixoloji bir vəziyyətdir.
Panik atak nədir?
Qorxu tutması kimi də təyin oluna bilən panik atak, əslində hər hansı bir təhlükə olmadığı halda şəxsin özünü təhlükəli bir vəziyyətdə hiss etməsinə, buna bağlı olaraq həyəcanla reaksiya verməsinə və qorxu hiss etməsinə səbəb olan psixoloji bir vəziyyətdir.
Birdən-birə ortaya çıxan və zaman-zaman təkrarlanan bu vəziyyət, şəxsin özünü sıxıntılı bir vəziyyətdə və ya dəhşət içində tapmasına səbəb olur.
Getdikcə səviyyəsi artan bu qorxu tutmaları, təxminən 10 dəqiqə içində ən şiddətli səviyyəyə çatır. Ortalama 5-30 dəqiqə davam edən panik atak, bu müddətdən sonra özbaşına keçir. Şiddətli fiziki əlamətlərə səbəb olan panik atak varlığında şəxs, özünü həddindən artıq narahat və qorxu içində hiss edir.
Əsasən ürək döyüntüsü, tənəffüs çətinliyi, sinə üzərində təzyiq kimi əlamətlərə səbəb olan bu narahatlıq varlığında şəxs, yoğun şəkildə ölüm qorxusu yaşayır.
Bir çox insanın həyatı boyunca bir və ya iki dəfə panik atak yaşaması normal hesab edilsə də, təkrarlanan panik ataklar və şəxsin yaşadığı bu təcrübəni təkrar yaşayacağını düşünməkdən dayana bilməməsi panik pozuntu olaraq təyin edilir.
Panik atak əslində bir təhdid ünsürü olmadığı halda şəxsin təhlükədə və ya çətin vəziyyətdə olduğunu düşünməsinə bağlı olaraq narahatlıq duyması və qorxu hiss etməsi vəziyyəti olaraq təyin edilə bilər. Ortada hər hansı bir təhlükə olmasa da şəxsin bədəni, həqiqətən böyük bir təhlükə ilə qarşı-qarşıya imiş kimi reaksiya verir. Cəmiyyətdə hər 100 nəfərdən təxminən 3 nəfərdə olduğu düşünülən bu narahatlıq, şəxsdə simpatik sistemin işə düşməsinə və “qaç və ya döyüş” reaksiyasının yaranmasına səbəb olur.
Nəbzin sürətlənməsi, ürək döyüntüsü, nəfəs darlığı, ürəkbulanması və başgicəllənməsi kimi fiziki dəyişikliklərə səbəb olan bu vəziyyət, şəxsə ürək tutması kimi çox ciddi bir sağlamlıq problemi ilə qarşı-qarşıya və ölmək üzrə olduğunu düşündürür.
Ümumiyyətlə stress səviyyəsinin yüksək olduğu dövrlərdə ortaya çıxan panik atak vəziyyəti, ortada hər hansı bir problem olmadan da yarana bilər. Şəxs, panik atak yaşadıqdan sonra sakitləşərək köhnə halına dönsə də, o an yaşadığı təcrübənin yaratdığı mənfi təsiri üzərindən ata bilməz.
Daim yaşadığı qorxu dolu anın və o anda yaşadığı bədənsel reaksiyaların təkrarlanacağını düşünür və ya bu istiqamətdə gözləntiyə girər. Panik atak keçirmə qorxusu kimi də təyin edilə bilən bu vəziyyətdə panik pozuntudan bəhs edilir.
Panik atak necə yaranır?
Ortada təhlükəli bir vəziyyət yoxkən, şəxsin özünü təhlükənin ortasında hiss etməsinə səbəb olan panik atak, yaşam keyfiyyətini olduqca aşağı salan psixoloji bir narahatlıqdır. Normal halda hiss edilən qorxu duyğusu, şəxsin həyatını təhlükəsizlik içində davam etdirməsini təmin edir.
Şəxsin həqiqətən təhlükəli bir vəziyyətlə qarşı-qarşıya olduğunda yaranan bu hiss, bədəndəki simpatik sistemin işə düşməsini təmin edərək, şəxsin qaçmasını və ya təhlükə ilə döyüşməsini təmin edir.
Simpatik sistemin işə düşməsi ilə birlikdə şəxsin tənəffüsü sürətlənir. Nəfəsin kəsilirmiş kimi hiss edilməsinə səbəb olan bu vəziyyətə əlavə olaraq ürək döyüntüləri sürətlənir. Şəxsin öz ürək döyüntülərini hiss etməsinə səbəb olur.
Təzyiqin yüksəlməsinə və bədənə daha çox qan pompalanmasına səbəb olan nəbzin sürətlənməsi, hərarət basması, tərləmə və ya titrəmə kimi hisslərə səbəb olur. “Təhlükədən qaçmaq” üçün simpatik sistemin səbəb olduğu bütün bu səbəblər, o an ehtiyacı olmayan dəri və həzm sistemi orqanlarına daha az qan pompalanmasını təmin edərək şəxsin keyləşmə, qarıncıqlanma, ürəkbulanması və ya qusma kimi əlamətlər göstərməsinə səbəb olur.
Beyindəki qan və dolayısıyla oksigen miqdarının dəyişməsi ilə şəxs özünü qəribə və nəzarətini itirmək üzrə imiş kimi hiss edə bilər. Anidən başlayan bu vəziyyət 5-30 dəqiqə qədər davam edir. Ancaq bu prosesdə yaşananlar şəxsi həddindən artıq təsir edir.
Panik atak əlamətləri nələrdir?
Panik atakın ən böyük xüsusiyyəti, nə zaman başlayıb nə zaman sonlanacağının təxmin edilə bilməməsidir. Anidən başlayan qorxu və panik halı, əsasən ilk 10 dəqiqə içində ən yüksək səviyyəyə çıxır və ortalama 15 dəqiqə içində sona çatır.
Kişilərə nisbətən qadınlarda daha çox görülən panik atakın tez-tez görülən əlamətləri bu şəkildə sıralana bilər:
- Sinədə təzyiq hissi,
- Nəbzin sürətlənməsi,
- Bayılma hissi,
- Nəzarəti itirmə hissi,
- Nəfəs darlığı,
- Başgicəllənməsi,
- Baş ağrısı,
- Boğulma hissi,
- Ürəkbulanması,
- Qusma,
- Ağız quruluğu,
- Tərləmə,
- Titrəmə,
- İstilik basması,
- Ətraflarda keyləşmə hissi,
- Qarıncıqlanma,
- Ürək tutması keçirirəm hissi,
- Ağlını itirmə və ya dəli olma hissi,
- Ölüm qorxusu.
Panik atak niyə olur?
Panik atak əsasən ortada müəyyən bir səbəb olmadan inkişaf edir. Ancaq atakların yaranmasında müxtəlif faktorlar rol oynayır.
Genetik faktorlar, stress səviyyəsinin çox yüksək olması, yaxın zamanda və ya uşaqlıq dövründə yaşanan travmatik hadisələr, mənfi duyğulara meyillilik, narkotik maddə, siqaret və kafein istifadəsi, panik atak riskini artıran amillər arasında yer alır.
Bütün bunlarla yanaşı, obsessiv kompulsiv şəxsiyyət pozuntusu, travma sonrası stress pozuntusu, aqorafobiya kimi psixoloji narahatlıqlar da panik atak yaranmasında rol oynaya bilər.
Panik atak necə nəzarət altına alınır?
Panik atak, narahatlıq və qorxuya səbəb olsa da bu əlamətlərin varlığında şəxsin həqiqətən təhlükə altında olub olmadığını fərq etməsi son dərəcə önəmlidir. Narahatlığa qapılmadan bu yaşananların və bədəndə meydana gələn fərqliliklərin panik atakdan qaynaqlandığını fərq etmək lazımdır.
Nəbzin və tənəffüsün sürətlənməsi nəzarət altına alınmağa çalışılmalıdır. Bu prosesdə şəxsin nəfəsinə fokuslanması, burundan yavaşca dərin nəfəs alıb beşə qədər saydıqdan sonra yavaş bir şəkildə nəfəsini ağızdan verməsi faydalı ola bilər.
Mühitin uyğun olması vəziyyətində gözləri qapadaraq, təsir edən amillərin təsirini azaltmaq, əlin və ya ayağın toxunduğu əşyanı hiss etməyə diqqət yetirmək, şəxsin sakitləşməsini təmin edə bilər.
Panik atak zamanı edilə biləcəklərdən biri də şəxsin bədən nəzarətini geri qazanmasıdır. Bu prosesdə bədən əzələlərini sıra ilə sıx bir şəkildə gərib boşaltmaq faydalı ola bilər.
Panik atak, həyatın çətin dövrlərində bir və ya iki dəfə yaşandığında bu vəziyyət normal olaraq qəbul edilir və şəxsin həkimə getməsi lazım olmur.
Ancaq panik atakın tez-tez təkrarlanması və bunun şəxsin həyatına mənfi təsir etməsi vəziyyətində müalicə üçün həkimə müraciət etmək lazımdır.
Diaqnozu necə qoyulur?
Panik atak şikayətləri ilə şəxsin həkimə müraciət etməsindən sonra həkim, atakların tezliyini, atak zamanı nələr hiss edildiyini, bu vəziyyətin şəxsin həyatında nə kimi mənfiliklər yaratdığını sorğulayır. Ailədə panik atak tarixçəsinin varlığı araşdırılır.
Bəzi hallarda digər mümkün sağlamlıq problemlərinin istisna edilməsi lazım ola bilər. EKQ, EXO və güc testi kimi testlərlə şəxsin ürək sağlamlığı haqqındakı şübhələr aradan qaldırılır.
Yaşananların psixoloji mənşəli olması vəziyyətində diaqnoz dəqiqləşdirilir və uyğun müalicəyə başlanılır.
Panik atak müalicəsi
Panik atak müalicəsində bəzi dərmanlar və psixoterapiya texnikası istifadə olunur. SSRI, SNRI, benzodiazepin növü dərmanlar, narahatlığın müalicəsində şəxsə xüsusi olaraq resept edilə bilər. Dərman istifadəsindən sonra şəxs özünü yaxşı hiss etsə də dərman istifadəsinə davam edilməlidir.
Dərmanların dozasının azaldılması və ya istifadəsinin tamamilə dayandırılması həkim nəzarətində edilməlidir. Panik atak müalicəsində bəzi hallarda dərmanla birlikdə, bəzilərində isə tək başına psixoterapiya tətbiq oluna bilər.
Koqnitiv davranışçı terapiya metodu zamanı şəxslə, panik atak zamanı nələr edilə biləcəyi, bu vəziyyətlə necə başa çıxa biləcəyi və panik atakların necə qarşısının alına biləcəyi kimi mövzular danışılır.
Panik atak müalicəsində olduqca effektiv bir metod olan koqnitiv davranışçı terapiya sayəsində şəxs, panik ataklardan tamamilə qurtula bilər.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
