Depressiya, şəxsin davamlı bir sıxıntı və kədər hissi yaşamasına səbəb olan psixoloji bir sağlamlıq problemidir. Depressiya ilə mübarizə aparan fərdlərin yemək, düşünmə, yuxu və davranış formalarında dəyişiklik müşahidə edilə bilər.

Depressiya müalicə edilə bilər, lakin effektiv müalicə üçün düzgün diaqnozun qoyulması lazımdır. Çünki depressiya bir çox fərqli növə malikdir.

Ən geniş rast gəlinən əlamətlər davamlı və həddindən artıq kədər halı, narahatlıq, yuxuya getməkdə çətinlik və ya həddindən artıq yuxulama, diqqət pozğunluğu şəklində sıralana bilər.

Depressiya nədir?

Depressiya, cəmiyyət sağlamlığını geniş və ciddi şəkildə təsir edən ruhi sağlamlıq problemləri arasındadır. Depressiya, davamlı kədər, narahatlıq və sıxıntı ilə birlikdə şəxslərin gündəlik fəaliyyətlərini ən az 2 həftə ərzində yerinə yetirə bilməməsi vəziyyəti kimi təsvir edilə bilər.

Bundan əlavə, depressiv əhval-ruhiyyə pozğunluğu yaşayan şəxslər normal zamanda etməkdən zövq aldıqları fəaliyyətlərə qarşı maraqlarını itirmiş ola bilərlər.

Bu əhval-ruhiyyə pozğunluğu hər kəsin başına gələ bilər və müalicə edilə bilər. Depressiya bir xəstəlik kimi qiymətləndirilə bilər, bir əlamət və ya xarakter zəifliyi kimi qiymətləndirilməsi yanlışdır.

Depressiya əlamətləri hansılardır?

Depressiv bir dövrdə fərdlər əksəriyyətlə özünü kədərli, əsəbi və boşluqda hiss etmə kimi bir ruh halında olurlar. Depressiv ataklar, normal əhval-ruhiyyə dəyişmələrindən fərqlidir.

Depressiya əlamətləri ən az 2 həftə ərzində və demək olar ki, hər gün, günün böyük bir hissəsində davam edir. Depressiya şəxslərin həyatında sadəcə bir dəfə ortaya çıxsa da adətən birdən çox dövrdə ortaya çıxa bilər.

Depressiya əlamətləri qısaca bu şəkildə sıralana bilər:

• Kədər, ağlama nöbətləri, boşluq hissi və ümidsizlik duyğuları,
• Kiçik hadisələrə qarşı böyük reaksiyalar, qəzəb partlamaları, əsəbilik və məyusluq,
• Hobbilərdən və idman kimi gündəlik fəaliyyətlərin çoxuna və ya hamısına maraq itkisi,
• Yuxu pozğunluqları, yuxuya getmək çətinliyi və həddindən artıq yuxulama halı,
• Yorğunluq və enerji çatışmazlığı,
• Kiçik tapşırıqlar üçün əlavə səy göstərmə düşüncəsi,
• İştah və çəki itkisi və ya yemək istəyində artım və çəki alma,
• Narahatlıq, həyəcan və təlaş,
• Düşünmə, qərar vermə, diqqətini cəmləmə və bir şeyləri xatırlama çətinlikləri,
• Tez-tez və təkrar edən ölüm fikirləri və intihar cəhdləri,
• Bel və baş ağrıları kimi izah edilə bilməyən fiziki problemlər,
• Dəyərsizlik hissi və günah duyğusu,
• Daimi bir tənhalıq hissi,
• Müxtəlif həzm problemləri,
• Hərəkətsiz dura bilməmə, tempa tutma, əl sıxma kimi məqsədsiz fiziki fəaliyyətlərdə artım və ya hərəkətlərdə, danışmada yavaşlama,
• Cəmiyyətdən qopuq hiss etmək, iş və ailə məsuliyyətlərini yerinə yetirməmək,
• Cinsi istək və performans ilə əlaqəli problemlər,
• Uşaqlarda məktəb performansında və qiymətlərdə enmə, məktəbə getmək istəməmə,
• Xüsusilə yaşlılarda yaddaş çətinlikləri və şəxsiyyət dəyişiklikləri.

Depressiya niyə olur?

Depressiyaya hansı faktorların səbəb ola biləcəyi tam olaraq bilinmir. Hər yaş qrupunda ortaya çıxsa da xüsusilə 20-30 yaş aralığındakı gənclərdə daha sıx inkişaf edə bilər.

Depressiya zehni, psixoloji, sosial və bioloji faktorların mürəkkəb qarşılıqlı təsiri ilə ortaya çıxa bilər. İşsizlik, yas və travmatik hadisələr kimi mənfi həyat şərtləri şəxslərdə depressiyaya səbəb ola bilər. Həmçinin fiziki hərəkətsizlik də səbəblər arasındadır.

Depressiya səbəbləri bu şəkildə sıralana bilər:

• Şəxslərin beyinlərində inkişaf edən bioloji fərqliliklər və fiziki dəyişikliklər,
• Beyin kimyasında rol oynayan təbii neyrotransmitterlərin funksiyasındakı və təsirindəki dəyişikliklər,
• Xüsusilə qadınlarda inkişaf edən, hamiləlik, doğuş, doğuş sonrası, menopoz və tiroid problemləri səbəbindən ortaya çıxan hormonal dəyişikliklər,
• Birinci dərəcəli qohumlarda depressiya görülməsi, genetik meyillik,
• Aşağı özünəhörmət, stress, tez-tez özünütənqid etmə və pessimizm kimi şəxsiyyət xüsusiyyətləri,
• Asılılıq vəziyyəti,
• Fiziki zorakılıq və ya cinsi istismarlar,
• Sevilən birinin itkisi və ya ölümü,
• Çətin bir münasibət, maddi narahatlıqlar, travmatik və stressli hadisələr,
• Təşviş pozğunluğu, yemə pozğunluqları və travma sonrası stress pozğunluğu kimi digər psixi sağlamlıq problemləri,
• Xərçəng, iflic, xroniki ağrı və ürək xəstəliyi kimi ciddi və xroniki xəstəliklər,
• Bəzi tibbi müalicələr,
• Qadınlarda kişilərə nisbətən iki dəfə daha çox görülür,
• D vitamini çatışmazlığı,
• Cinsi orientasiyalar,
• Sosial-iqtisadi şərtlər.

Depressiya-dan çıxmağın yolları nələrdir?

Depressiya ciddi bir sağlamlıq problemidir, müalicə edilməsi və digər bəzi tətbiqlərlə dəstəklənməsi lazımdır. Depressiyada olan insanlar əksəriyyətlə müntəzəm idmanla müsbət duyğuların yaranmasını təmin edə bilər və ruh halını yaxşılaşdıra bilər.

Müntəzəm olaraq kifayət qədər keyfiyyətli yuxu yatmaq, sağlam qidalanmaq və sosial həyata qarışmaq depressiya əlamətlərini azaltma mövzusunda fayda verir.

Depressiya çıxmaq üçün edə biləcəyimiz addımlar:

• Sağlam yuxu və qidalanma vərdişlərinin əldə edilməsi,
• Stresslə başa çıxma mexanizmlərinin inkişaf etdirilməsi,
• İdman, yoqa və meditasiya kimi müntəzəm rahatlaşdırıcı fəaliyyətlərin tətbiq edilməsi,
• Sevilən insanlarla vaxt keçirmək,
• Əvvəllər zövq alınan fəaliyyətlərin davam etdirilməsi,
• Qısa və sakit gəzintilər,
• Gündəlik tutmaq,
• Etibarlı bir dost və ya tanış ilə duyğuları bölüşmək,
• Həkim və məsləhətçilərlə görüş təmin etmək,
• Bir dəstək qrupuna qatılmaq,
• Vitamin çatışmazlıqlarının aradan qaldırılması,
• İş dəyişdirmə, evlənmə və boşanma kimi vacib qərarların müəyyən bir müddət təxirə salınması.

Depressiya necə müalicə edilir?

Depressiya ruhi pozğunluqların ən yaxşı müalicə edilə bilənləri arasındadır. Depressiyalı xəstələrin böyük bir əksəriyyəti müalicəyə müsbət cavab verir və simptomlarda yaxşılaşma müşahidə edilir.

Müalicədən əvvəl bir həkim mütəxəssis ilə görüş təmin edilməsi və fiziki müayinəni əhatə edən geniş bir qiymətləndirmənin aparılması lazımdır.

Bəzi hallarda, depressiya vitamin çatışmazlığı və ya tiroid xəstəlikləri kimi tibbi bir vəziyyətdən qaynaq ala bilər. Bu tibbi vəziyyətlərin müəyyən edilməsi üçün qan testlərinə müraciət edilə bilər.

Qiymətləndirmə zamanı spesifik simptomların müəyyən edilməsi və diaqnozun qoyulması üçün şəxsin tibbi tarixçəsi, ailə keçmişi, mədəni və ətraf mühit faktorları da araşdırıla bilər.

Depressiya müalicəsində müraciət edilə bilən üsullar bu şəkildə sıralana bilər:

• Dərman Müalicəsi: Depressiya müalicəsində müraciət edilən üsullar arasında tibbi müalicələr çox vaxt seçilir. Həkimlər tərəfindən beyin kimyasını tənzimləmək məqsədi ilə antidepressant dərmanlar resept edilə bilər. Antidepressantlar beynin əhval-ruhiyyə və stresslə əlaqəli müəyyən kimyəvi maddələri istehsal etmə və ya istifadə etmə şəklini dəyişdirərək təsir göstərirlər. Bu dərmanların istifadəsi həkim məsləhəti istiqamətində gerçəkləşdirilməlidir. Dərmanın təsirləri və yan təsirləri haqqında həkimə müntəzəm intervallarda məlumat verilməlidir. Bu istiqamətdə həkimlər müalicəyə davam edə bilər və ya sonlandırmağı münasib görə bilər.
  
• Psixoterapiya: Danışma terapiyası kimi psixoterapiya texnikaları yüngül depressiyanın müalicəsində tək başına, orta və ağır depressiyanın müalicəsində antidepressantlar ilə birlikdə kombinə edilə bilər. Psixoterapiya yalnız xəstəyə tətbiq edilə biləcəyi kimi ailə və cütlük terapiyası şəklində də tətbiq edilə bilər. Koqnitiv davranışçı terapiya və şəxslərarası terapiya kimi fərqli psixoterapiya növləri də tətbiq edilə bilər. Terapiyalar mənfi düşüncələr və problemlərlə başa çıxma, həll etmə yollarının daha yaxşı anlaşılmasını təmin edir. Stresi idarə etmə, qəbul etmə və tolerə etmə qabiliyyətinin inkişaf etdirilməsi mövzusunda kömək edir.
  
• Elektrokonvulsiv Müalicə: Depressiyanı yüngülləşdirmək məqsədi ilə beyindəki neyrotransmitterlərin funksiyasını və təsirini dəyişdirmək məqsədi ilə beyindən elektrik cərəyanları keçirilir. Çox vaxt tibbi üsullar ilə müalicə edilə bilməyən və ya səhiyyə səbəbləri ilə dərman istifadə edə bilməyən şəxslərə tətbiq edilə bilər.
  
• Transkranial Maqnetik Stimulyasiya: Tibbi müalicə prosedurlarına cavab verməyən xəstələr üçün uyğun bir üsul ola bilər. Kəllə dərisinə yerləşdirilən bir müalicə bobini əhval-ruhiyyə və depressiya ilə əlaqəli sinir hüceyrələrini stimulyasiya etmək məqsədi ilə qısa maqnetik impulslar göndərilir.
  
• Tamamlayıcı Təbabət: Ənənəvi təbabət üsulları ilə yüngül depressiyalı xəstələrin simptomlarını yüngülləşdirmək məqsədi ilə akupunktur, masaj və hipnoz kimi terapiyalar tətbiq edilə bilər.

Depressiya olduqca ciddi bir əhval-ruhiyyə pozğunluğudur və mütləq müalicə edilməlidir. Müalicə edilməyən depressiya istənilməyən vəziyyətlərə səbəb ola bilər. Hansı müalicə prosedurunun tətbiq ediləcəyi depressiyanın şiddətinə görə dəyişiklik göstərir.

Əgər siz və ya yaxınlarınız depressiya əlamətləri göstərirsinizsə mütləq bir səhiyyə mütəxəssisi ilə görüşməyiniz və lazımi müalicəyə başlamağınız tövsiyə edilir.

Depressiya müalicə edilə bilən bir narahatlıqdır və mütəxəssis dəstəyinə müraciət etmək sizlər üçün doğru bir addım ola bilər.

Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.