Beyinə qan sızma, beyindəki qan damarının partlaması və ya sızması nəticəsində yaranan ciddi tibbi vəziyyətdir. Sürətli diaqnoz və müalicə, beyin zərərini minimuma endirmək və həyat xilas etmək üçün kritik əhəmiyyət daşıyır.
Bu məqalədə beyin qanamasının növlərini, səbəblərini, əlamətlərini, diaqnoz və müalicə üsullarını, həmçinin beyin qanamasından qorunma yollarını ətraflı şəkildə nəzərdən keçirəcəyik.
Beyinə qan sızma nədir?
Beyin qanaması, beyindəki qan damarının zədələnməsi nəticəsində qanın beyin toxumasına sızması vəziyyətidir. Bu vəziyyət, beyin hüceyrələrinə oksigen və qida axınını kəsərək zərərə və hətta ölümə səbəb ola bilər. Beyin qanaması hemorajik insult kimi də adlandırılır və insultların təxminən 13%-ni təşkil edir.
Beyinə qan sızma növləri
Beyin qanaması, qanamanın baş verdiyi yerə və səbəbinə görə müxtəlif növlərdə ola bilər:
Subaraknoid qanama: Beyin qişaları arasında (araknoid qişa) baş verən qanamadır. Adətən beyin anevrizmasının yırtılması nəticəsində yaranır.
İntraserebral qanama: Beyin toxumasının içində baş verən qanamadır. Adətən yüksək təzyiq, beyin şişləri və ya baş travması nəticəsində yaranır.
İntraventikulyar qanama: Beynin ventriküllərində (beyin-onurğa beyni mayesinin yerləşdiyi boşluqlar) baş verən qanamadır. Adətən vaxtından əvvəl doğulan körpələrdə görülür.
Epidural hematom: Kəllə sümüyü ilə dura mater (beyni əhatə edən ən xarici qişa) arasında baş verən qanamadır. Adətən baş travması nəticəsində yaranır.
Subdural hematom: Dura mater ilə araknoid qişa arasında baş verən qanamadır. Adətən baş travması və ya yaşlılarda beyin kiçilməsi nəticəsində yaranır.
Beyinə qan sızma səbəbləri
Beyin qanamasına səbəb ola biləcək çoxlu faktor vardır:
Yüksək təzyiq: Nəzarətsiz yüksək qan təzyiqi, beyin qan damarlarına zərər verərək qanamanın ən geniş yayılmış səbəbidir.
Anevrizma: Beyin anevrizması, beyin damarında yaranan balon şəkilli zəiflikdir. Anevrizmanın yırtılması subaraknoid qanamaya səbəb ola bilər.
Arteriovenoz malformasiya (AVM): AVM, beyindəki arteriyalar və venalar arasında anormal əlaqədir. Bu əlaqənin yırtılması beyin qanamasına səbəb ola bilər.
Baş travması: Baş travması, beyin qan damarlarını yırtaraq qanamaya səbəb ola bilər.
Qan durulaşdırıcı dərmanlar: Aspirin, varfarin kimi qan durulaşdırıcı dərmanlar qanama riskini artıra bilər.
Amiloid angiopatiya: Bu vəziyyət, beyin qan damarlarında amiloid zülalların yığılmasına səbəb olur və qanama riskini artırır.
Beyin şişləri: Beyin şişləri, ətrafındakı qan damarlarına təzyiq göstərərək və ya qan damarlarını zəiflədərək qanamaya səbəb ola bilər.
Kokain və amfetamin istifadəsi: Bu maddələr, qan təzyiqini yüksəldərək və beyin qan damarlarına zərər verərək qanama riskini artırır.
Beyinə qan sızma əlamətləri
Beyin qanaması əlamətləri, qanamanın yerinə və şiddətinə görə dəyişə bilər.
Ən tez-tez görülən əlamətlər bunlardır:
- Qəfil və şiddətli baş ağrısı:
- Ürəkbulanma və qusma
- Boyun tutulması
- Şüur bulanıqlığı və ya itirilməsi
- Danışıq pozulması
- Görmə pozulması
- Bədənin bir tərəfində gücsüzlük və ya iflic
- Tarazlıq itkisi
- Koma
Beyin qanaması diaqnozu
Beyin qanaması diaqnozu qoymaq üçün aşağıdakı üsullar istifadə edilir:
Fiziki müayinə: Həkim, xəstənin nevroloji vəziyyətini qiymətləndirmək üçün fiziki müayinə aparır.
Bilgisayarlı tomoqrafiya (BT): BT taraması, beyindəki qanamaları aşkar etmək üçün istifadə edilən ən sürətli və təsirli görüntüləmə üsuludur.
Maqnit-rezonans görüntüləmə (MRT): MRT, BT-dən daha ətraflı görüntülər verir və qanamanın səbəbini müəyyən etməyə kömək edir.
Angioqrafiya: Angioqrafiya, beyin qan damarlarını görüntüləmək üçün istifadə edilən üsuldur. Anevrizma və ya AVM kimi qan damarı anormallıqlarını aşkar etmək üçün istifadə edilir.
Lumbal punksiya: Subaraknoid qanamını diaqnoz etmək üçün beyin-onurğa beyni mayesi nümunəsi alınır.
Beyinə qan sızma müalicəsi
Beyin qanaması müalicəsi, qanamanın növünə, yerinə və şiddətinə görə dəyişir.
Müalicə seçimləri bunlardır:
Dərman müalicəsi: Qan təzyiqini azaltmaq, beyin şişkinliyini azaltmaq və nöbetləri qarşısını almaq üçün dərmanlar istifadə edilir.
Cərrahi müdaxilə: Qan laxtalanmasını çıxarmaq, anevrizmanı təmir etmək və ya AVM-ni bağlamaq üçün cərrahi müdaxilə lazım ola bilər.
Endovaskulyar müalicə: Angioqrafiya üsulu istifadə edilərək, anevrizmanı doldurmaq və ya AVM-ni bağlamaq üçün kateter vasitəsilə müalicə tətbiq edilə bilər.
Reabilitasiya: Beyin qanaması nəticəsində yaranan zərərləri yaxşılaşdırmaq və xəstənin gündəlik həyat fəaliyyətlərinə qayıtmasını təmin etmək üçün reabilitasiya proqramı tətbiq edilir.
Beyin qanamasında necə qoruna bilərik?
Beyin qanamasından qorunmaq üçün aşağıdakı tədbirlər alına bilər:
Qan təzyiqini nəzarət altında saxlayın: Müntəzəm olaraq təzyiqinizi ölçdürün və yüksək təzyiqiniz varsa həkiminizin tövsiyə etdiyi müalicəni tətbiq edin.
Sağlam qidalanın: Az yağlı, az xolesterinli və bol meyvə-tərəvəz olan pəhriz tətbiq edin.
Müntəzəm idman edin: Həftədə ən azı 30 dəqiqə orta şiddətdə idman edin.
Siqaret çəkməyin: Siqaret çəkmək, beyin qanaması riskini artırır.
Alkoqol istehlakını məhdudlaşdırın: Həddindən artıq alkoqol istehlakı, beyin qanaması riskini artırır.
Narkotik istifadə etməyin: Kokain və amfetamin kimi narkotiklər, beyin qanaması riskini artırır.
Baş travmasından qorunmaq üçün tədbirlər alın: Təhlükəsizlik kəməri taxın, dəbilqə istifadə edin və evdə yıxılmaların qarşısını almaq üçün lazımi tədbirləri alın.
Ailənizdə beyin qanaması varsa müntəzəm həkim nəzarətinə gedin: Ailə tarixi, beyin qanaması riskini artıra bilər.
Beyin qanaması keçirmiş (insult) xəstələrdə reabilitasiya
Beyin qanaması keçirən xəstələr, qanamanın şiddətinə və təsirlənən beyin bölgəsinə görə müxtəlif dərəcələrdə nevroloji zərər yaşaya bilərlər.
Reabilitasiya, bu zərərlərin təsirlərini minimuma endirmək və xəstənin mümkün olan ən yüksək müstəqillik səviyyəsinə çatmasını təmin etmək üçün kritik əhəmiyyət daşıyır.
Reabilitasiya Komandası:
Beyin qanaması reabilitasiyası, multidissiplinar yanaşma tələb edir və aşağıdakı mütəxəssisləri əhatə edə bilər:
- Fiziki təbabət və reabilitasiya mütəxəssisi: Reabilitasiya proqramını planlaşdırır və koordinasiya edir
- Fizioterapiya mütəxəssisi: Xəstənin hərəkətlilik, güc və tarazlıq bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün məşqlər və müalicə üsulları tətbiq edir
- Peşə terapisti: Xəstənin gündəlik həyat fəaliyyətlərinə (yemək yemə, geyinmə, hamam etmə kimi) yenidən qatılmasını təmin etmək üçün terapiya tətbiq edir
- Nitq terapisti: Xəstənin danışıq, udma və ünsiyyət bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün terapiya tətbiq edir
- Psixoloq: Xəstənin və ailəsinin emosional və psixoloji ehtiyaclarını qarşılamaq üçün dəstək verir
- Sosial xidmət mütəxəssisi: Xəstənin və ailəsinin sosial və iqtisadi ehtiyaclarını qarşılamaq üçün mənbələr təmin edir
Reabilitasiya Proqramı:
Reabilitasiya proqramı, xəstənin fərdi ehtiyaclarına görə fərdiləşdirilir və aşağıdakı sahələrə fokuslanır:
- Motor bacarıqlar: Yeritmə, tarazlıq, koordinasiya və incə motor bacarıqları inkişaf etdirmək üçün məşqlər
- Koqnitiv bacarıqlar: Diqqət, yaddaş, problem həlli və qərar vermə bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün məşqlər
- Nitq və dil bacarıqları: Danışıq, anlama, oxuma və yazma bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün terapiya
- Udma bacarıqları: Təhlükəsiz və təsirli şəkildə udmağı təmin etmək üçün terapiya
- Psixoloji dəstək: Depressiya, narahatlıq və travma sonrası stress pozğunluğu kimi vəziyyətlərlə başa çıxmaq üçün terapiya
- Sosial uyğunlaşma: Cəmiyyətə yenidən inteqrasiyanı təmin etmək üçün dəstək
Reabilitasiyanın Uğuru:
Reabilitasiyanın uğuru bir çox faktora bağlıdır:
- Qanamanın şiddəti və yeri
- Xəstənin yaşı və ümumi sağlamlıq vəziyyəti
- Reabilitasiyaya erkən başlanğıc
- Xəstənin və ailəsinin motivasiyası
- Reabilitasiya komandasının təcrübəsi və mütəxəssisliyi
Beyinə qan sızma, təcili tibbi müdaxilə tələb edən ciddi vəziyyətdir. Erkən diaqnoz və müalicə, beyin zərərini minimuma endirmək və həyat xilas etmək üçün kritik əhəmiyyət daşıyır.
Beyin qanaması risk faktorları haqqında məlumat sahibi olmaq, bu riskləri azaltmaq üçün tədbirlər almaq və əlamətlər ortaya çıxdığında dərhal tibbi yardım almaq həyati əhəmiyyət daşıyır.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq nevroloq həkim ilə məsləhətləşin.
