Həyatımızın müəyyən bir nöqtəsində demək olar ki, hər birimiz baş ağrısı ilə qarşılaşırıq. Bu, gicgahlarımızda zonquldama, boynumuzda gərginlik və ya gözlərimizin arxasında küt bir ağrı şəklində özünü göstərə bilər.
Baş ağrısı o qədər geniş yayılmış bir şikayətdir ki, bəzən onu adi bir hal kimi qəbul edirik. Lakin bu ağrı iş qabiliyyətimizə, sosial həyatımıza və ümumi əhval-ruhiyyəmizə ciddi şəkildə təsir edə bilər.
Bəs, bu narahatedici hissdən xilas olmaq üçün nə etməli? “Baş ağrısı necə keçər? 10 addım” sualının cavabını axtarırsınızsa, doğru ünvandasınız.
Baş ağrısı nədir və niyə yaranır?
Baş ağrısı, baş və ya boyun nahiyəsində hiss edilən ağrıdır. Bu, özü bir xəstəlik deyil, daha çox altta yatan bir səbəbin simptomudur.
Baş ağrıları iki əsas kateqoriyaya bölünür:
Birincili Baş Ağrıları: Bu növ ağrılar başqa bir tibbi vəziyyətlə əlaqəli deyil. Ağrının özü problemdir. Buraya gərginlik tipli baş ağrıları, miqren və klaster baş ağrıları daxildir. Bunlar beyninizdəki ağrıya həssas olan strukturların həddindən artıq fəaliyyətindən qaynaqlanır.
İkincili Baş Ağrıları: Bu ağrılar başqa bir tibbi problemin simptomudur. Səbəblər dehidratasiya (susuzluq) və sinus infeksiyasından tutmuş, kəllə-beyin travması və ya daha ciddi sağlamlıq problemlərinə qədər dəyişə bilər.
Baş ağrılarının yaranmasına səbəb olan ən çox yayılmış tətikləyici (trigger) amillər arasında stress, yuxusuzluq, qeyri-düzgün qidalanma, hormonal dəyişikliklər, güclü qoxular, parlaq işıqlar və həddindən artıq səs-küy yer alır.
Baş ağrısı necə keçər? Ağrını yüngülləşdirən 10 addım
Addım 1: Kifayət Qədər Su İçin (Hidratasiya)
Bəzən baş ağrısının səbəbi çox sadədir: susuzluq (dehidratasiya). Bədəniniz kifayət qədər maye almadıqda, beyin toxuması müvəqqəti olaraq bir az büzülə bilər, bu da beyni əhatə edən zarlarda gərginlik yaradır və ağrıya səbəb olur.
Başınız ağrımağa başlayan kimi bir-iki stəkan su için. Həmçinin, gün ərzində mütəmadi olaraq su içməyə çalışın. Kafeinli və şəkərli içkilər bəzən susuzluğu daha da artıra bilər, buna görə də adi suya üstünlük verin.
Addım 2: Dincəlin və Qaranlıq Otaqda İstirahət Edin
Xüsusilə miqren və gərginlik tipli baş ağrıları zamanı işıq və səs həssaslığı artır. Ağrı başladığı zaman mümkün qədər səssiz, qaranlıq və ya az işıqlı bir otaqda uzanmağa çalışın.
Gözlərinizi yumun və dincəlin. 15-30 dəqiqəlik qısa bir istirahət belə, ağrının yüngülləşməsinə əhəmiyyətli dərəcədə kömək edə bilər. Bu, sinir sisteminizin həddindən artıq stimullaşdırılmasını azaldır və bədəninizin bərpa olunmasına şərait yaradır.
Addım 3: Soyuq və ya İsti Kompres Tətbiq Edin
Kompreslər baş ağrısı üçün təəccüblü dərəcədə təsirli ola bilər.
Soyuq Kompres: Alnınıza və ya gicgahlarınıza soyuq, nəm bir dəsmal və ya buz paketi (dəsmala bükülmüş) qoymaq qan damarlarını daraldır və iltihabı azaldır. Bu, xüsusilə miqren ağrıları üçün faydalıdır.
İsti Kompres: Gərginlik tipli baş ağrıları üçün isə boynunuzun arxasına və ya çiyinlərinizə isti kompres (isti su şüşəsi və ya ilıq duş) tətbiq etmək əzələləri boşaldır. Sıxılmış əzələlər gərginlik baş ağrılarının əsas səbəblərindən biridir.
Addım 4: Kofein (Mülayim Miqdarda)
Kofein maraqlı bir vasitədir: həm baş ağrısına səbəb ola bilər (həddindən artıq istifadə və ya kəskin dayandırma zamanı), həm də onu müalicə edə bilər.
Baş ağrısı başladığı zaman az miqdarda kofein (məsələn, bir fincan qəhvə və ya çay) ağrının yüngülləşməsinə kömək edə bilər.
Kofein bəzi ağrıkəsicilərin (məsələn, ibuprofen və ya parasetamol) təsirini gücləndirir və onların daha sürətli sorulmasına yardım edir. Ancaq diqqətli olun: kofeindən müntəzəm olaraq çox istifadə etmək “kofein asılılığı” baş ağrılarına səbəb ola bilər.
Addım 5: Gərmə Hərəkətləri və Yüngül Masaj
Gərginlik tipli baş ağrılarının kökündə çox vaxt boyun və çiyin əzələlərinin gərginliyi dayanır.
Oturaq həyat tərzi və kompüter qarşısında uzun müddət sərf etmək bu gərginliyi artırır. Sadə gərmə hərəkətləri kömək edə bilər:
Başınızı yavaşca sağa əyin və 15 saniyə saxlayın, sonra sola təkrarlayın.
Çənənizi sinənizə doğru endirin və 15 saniyə saxlayın.
Çiyinlərinizi qulaqlarınıza doğru qaldırın, bir neçə saniyə saxlayın və sonra sərbəst buraxın. Həmçinin, gicgahlarınızı və boynunuzun arxasındakı əzələləri barmaqlarınızla yumşaq bir şəkildə masaj etmək qan dövranını yaxşılaşdırır və gərginliyi azaldır.
Addım 7: Yuxu Rejiminizi Nizamlayın
Həm yuxusuzluq, həm də həddindən artıq yatmaq miqren və gərginlik baş ağrılarına səbəb ola bilər. Bədəninizin daxili saatını (sirkad ritmini) tənzimləmək üçün hər gün, hətta həftə sonları belə eyni vaxtda yatmağa və eyni vaxtda oyanmağa çalışın.
Gecə 7-9 saat keyfiyyətli yuxu almağı hədəfləyin. Yatmazdan əvvəl telefon və ya kompüter ekranlarından gələn mavi işıqdan uzaq durmaq yuxuya getməyinizi asanlaşdıracaq.
Addım 8: Stresi İdarə Edin
Stress gərginlik tipli baş ağrılarının bir nömrəli tətikləyicisidir. Stress anında bədəniniz “döyüş ya da qaç” rejiminə keçir, əzələlər gərginləşir və baş ağrısı başlayır.
Stresi idarə etmək üçün rahatlama üsullarından istifadə edin:
Dərindən nəfəs alma: Bir neçə dəqiqə yavaş, dərin nəfəslər almaq sinir sisteminizi sakitləşdirə bilər.
Meditasiya və ya Fərqindəlik (Mindfulness): Gündə cəmi 10 dəqiqə meditasiya etmək stress səviyyənizi əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.
Yoqa: Həm fiziki gərmə hərəkətlərini, həm də zehni rahatlamanı birləşdirir.
Addım 9: Qidalanmanıza Fikir Verin (Tetikləyicilərdən Qaçın)
Yediyiniz bəzi qidalar, xüsusilə miqrenə həssas olan insanlarda baş ağrısına səbəb ola bilər. Bir “baş ağrısı gündəliyi” tutaraq hansı qidaların sizə təsir etdiyini müəyyənləşdirə bilərsiniz.
Ən çox yayılmış qida tətikləyiciləri bunlardır:
Alkoqol (xüsusilə qırmızı şərab)
Köhnə pendirlər
Nitrat və nitritlər (kolbasa, sosiska kimi emal edilmiş ətlərdə olur)
Süni dadlandırıcılar (məsələn, aspartam)
Monosodyum qlutamat (MSG – bəzi Asiya mətbəxlərində və hazır qidalarda olur) Həmçinin, yemək vaxtlarını qaçırmaq qan şəkərinin düşməsinə səbəb ola bilər ki, bu da baş ağrısını tətikləyə bilər.
Addım 10: Müntəzəm Fiziki Fəaliyyət
Müntəzəm olaraq idmanla məşğul olmaq baş ağrılarının həm tezliyini, həm də şiddətini azaltmağın ən təsirli yollarından biridir.
Fiziki fəaliyyət zamanı bədəniniz endorfin adlı təbii ağrıkəsicilər ifraz edir. Həmçinin, idman stresi azaldır və yuxu keyfiyyətini yaxşılaşdırır.
Həftədə ən azı 3-4 dəfə 30 dəqiqəlik orta intensivlikli məşqləri (sürətli gəzinti, üzgüçülük, velosiped sürmək) hədəfləyin.
Nə Zaman Həkimə Müraciət Etməli?
Bir çox baş ağrısı zərərsiz olsa da, bəziləri dərhal tibbi yardım tələb edən ciddi bir vəziyyətin əlaməti ola bilər.
Aşağıdakı “qırmızı bayraq” simptomlarından hər hansı biri varsa, dərhal həkimə müraciət edin:
Qəfil və çox şiddətli baş ağrısı: Həyatınızdakı “ən pis baş ağrısı” və ya “ildırım sürəti” ilə başlayan ağrı (bu, beyin qanamasının əlaməti ola bilər).
Hərarət (qızdırma) və boyun gərginliyi ilə müşayiət olunan baş ağrısı (meningit əlaməti ola bilər).
Baş travmasından və ya zərbədən sonra başlayan baş ağrısı.
Bulanıq görmə, nitq problemi, qol və ya ayaqda zəiflik, huşun itirilməsi və ya çaşqınlıqla müşayiət olunan ağrı (insult əlaməti ola bilər).
50 yaşından sonra qəfil başlayan yeni bir baş ağrısı növü.
Zamanla pisləşən, dərmanlara cavab verməyən və ya tez-tez təkrarlanan baş ağrıları.
Fiziki gərginlik, öskürmək və ya cinsi əlaqə zamanı qəfil başlayan ağrı.
Tez-tez Verilən Suallar (FAQ)
Hər gün baş ağrısı ilə oyanmaq normaldırmı?
Xeyr, hər gün baş ağrısı ilə oyanmaq normal deyil. Bu, yuxu apnesi (yuxuda nəfəsin dayanması), diş qıcama (bruksizm), yuxusuzluq və ya yüksək təzyiq kimi altta yatan bir problemin əlaməti ola bilər. Mütləq bir həkimlə məsləhətləşmək lazımdır.
Baş ağrısı üçün hansı bitki çayları kömək edə bilər?
Bəzi bitki çayları sakitləşdirici təsirə malikdir. Zəncəfil çayı ürək bulanmanı (xüsusilə miqrendə) azalda bilər. Çobanyastığı və lavanda çayı sinirləri sakitləşdirir və yuxuya getməyə kömək edir. Nanə çayı gərginlik baş ağrılarına səbəb olan əzələləri boşalda bilər.
Telefon və kompüter istifadəsi baş ağrısı yaradırmı?
Bəli. Ekrana uzun müddət fokuslanmaq “rəqəmsal göz yorğunluğu” adlanan bir vəziyyətə səbəb olur. Göz əzələlərinin gərginləşməsi, quru gözlər və ekrandan gələn mavi işıq baş ağrılarını tətikləyə bilər.
Hər 20 dəqiqədən bir 20 saniyəlik fasilə verərək 20 metr (6 metr) uzağa baxmaq (20-20-20 qaydası) tövsiyə olunur.
Baş ağrısının qarşısını almaq üçün nə etməli?
Profilaktika müalicədən daha yaxşıdır. Baş ağrılarının qarşısını almaq üçün: müntəzəm yuxu rejiminə əməl edin, bol su için, stresi idarə edin, nizamlı idman edin və baş ağrısı tətikləyicilərinizi (qidalar, qoxular) müəyyən edib onlardan uzaq durun.
Vacib Xəbərdarlıq: Bu məqalə yalnız məlumatlandırma məqsədi daşıyır və peşəkar tibbi məsləhəti, diaqnozu və ya müalicəni əvəz etmir.
