Üz sinirinin iflici (facial sinir iflici) — üz muskullarını idarə edən VII kəllə sinirinin (üz siniri) zədələnməsi nəticəsində yaranan vəziyyətdir. Bu zaman üzün bir tərəfində qəfil zəiflik və ya tam hərəkətsizlik olur.
Xoşbəxtlikdən, bu simptomların ən çox görülən səbəbi insult deyil, üz sinirinin iflici (üz siniri neyropatiyası) olaraq bilinən bir vəziyyətdir.
Bəs, üz sinirinin iflici tam olaraq nədir? Bu, üz əzələlərinizi idarə edən 7-ci kəllə sinirinin (üz siniri) zədələnməsi, iltihablanması və ya sıxılması nəticəsində yaranan birtərəfli üz zəifliyi və ya iflicidir.
Sinir şişdikdə, kəllə sümüyü içərisindəki dar sümük kanalından (Fallopi kanalı) keçərkən sıxılır və normal fəaliyyətini dayandırır.
Üz siniri iflicinin səbəbləri və risk Faktorları
Üz siniri iflicinin ən çox görülən forması olan dəqiq səbəbi çox vaxt “idiopatik” olaraq qalır, yəni tam olaraq müəyyən edilə bilmir. Bununla belə, ən güclü nəzəriyyə, bunun viral bir infeksiya tərəfindən tətikləndiyini irəli sürür.
Əsas Şübhəli: Viruslar
Hesab olunur ki, bəzi viruslar bədəndə qeyri-aktiv (latent) vəziyyətdə qala bilər və müəyyən şərtlər altında (məsələn, stress və ya immun sisteminin zəifləməsi) yenidən aktivləşərək üz sinirinə hücum edə bilər.
Əsas şübhəlilər bunlardır:
Herpes Simplex Virus (HSV-1): Uçuqlara (soyuqdəymə yaralarına) səbəb olan virus. Bu, Bell iflicinin ən çox ehtimal olunan səbəbkarı hesab olunur.
Varicella-Zoster Virus (VZV): Suçiçəyi və kəmərləyici dəmrova (şinqles) səbəb olan virus. Bu virus üz sinirinə təsir etdikdə, vəziyyət Ramsay Hunt Sindromu adlanır. Bu, Bell iflicindən daha şiddətli ola bilər və çox vaxt qulaqda ağrılı səpgilər və eşitmə itkisi ilə müşayiət olunur.
Digər Viruslar: Epstein-Barr (infeksion mononukleoz), sitomeqalovirus, qrip virusları və bəzi tənəffüs yolu virusları da potensial tətikləyicilər sırasındadır.
Mexanizm: Virus aktivləşdikdə, üz sinirinin ətrafında iltihaba səbəb olur. Sinir şişir və daha əvvəl bəhs etdiyimiz dar sümük kanalında sıxılır.
Bu təzyiq sinirin qan təchizatını pozur və siqnalların beyindən üz əzələlərinə ötürülməsini bloklayır, nəticədə zəiflik və ya iflic yaranır.
Risk Faktorları: Kimlər daha çox təhlükə altındadır?
Hər kəs üz sinirinin neyropatiyasını yaşaya bilər, lakin bəzi qruplarda risk bir qədər daha yüksəkdir:
Hamilə Qadınlar: Xüsusilə üçüncü trimestrdə və ya doğuşdan dərhal sonra risk artır.
Diabet (Şəkərli Diabet) Xəstələri: Yüksək qan şəkəri sinirləri daha həssas edə bilər.
Yuxarı Tənəffüs Yolları İnfeksiyaları: Qrip, soyuqdəymə və ya digər respirator xəstəliklərdən sonra baş verə bilər.
Zəifləmiş İmmun Sistemi: Xroniki xəstəliklər, stress və ya müəyyən dərmanlar səbəbiylə immun sistemi zəifləyən insanlar daha həssas ola bilər.
Daha az hallarda, üz iflici Laym xəstəliyi (gənə dişləməsi ilə keçir), sarkoidoz kimi iltihabi xəstəliklər və ya siniri sıxan bir şiş kimi daha ciddi vəziyyətlərin əlaməti ola bilər. Məhz buna görə də dərhal həkimə müraciət etmək çox vacibdir.
Üz siniri iflici əlamətləri
Üz sinirinin neyropatiyasının əlamətləri adətən çox qəfil başlayır – bir neçə saat və ya gün ərzində maksimuma çatır. Demək olar ki, həmişə üzün yalnız bir tərəfinə təsir edir.
Ən çox görülən simptomlar bunlardır:
Birtərəfli Üz Zəifliyi və ya İflici: Bu, ən əsas əlamətdir. Üzün bir tərəfi sallanmış və ya “cansız” görünür.
Gözü Bağlaya Bilməmək: Təsirlənən tərəfdəki gözü tam bağlamaq və ya qırpmaq çətinləşir. Bu, gözün qurumasına səbəb ola bilər.
Ağız Sallanması: Təsirə məruz qalan tərəfdə ağız küncü aşağı sallanır. Gülmək asimmetrik olur.
Ağız Suyu Axması (Sialoreya): Dodaqları tam bağlaya bilməmək səbəbindən tüpürcəyin idarə edilməsi çətinləşir.
Qulaq Ətrafında Ağrı: İflic başlamazdan bir-iki gün əvvəl və ya başladıqdan sonra təsirlənən tərəfdə qulağın arxasında və ya çənədə küt və ya kəskin ağrı ola bilər.
Dad Hissiyyatının Dəyişməsi: Dilin təsirlənən tərəfinin ön üçdə ikisində dad hissi azala və ya itə bilər.
Səsə Həssaslıq (Hiperakuziya): Təsirlənən tərəfdəki qulaqda səslər daha yüksək və ya dözülməz səslənə bilər, çünki üz siniri orta qulaqdakı kiçik bir əzələni də idarə edir.
Göz Yaşı və Tüpürcək İfrazında Dəyişikliklər: Bəzi insanlar gözün həddindən artıq qurumasından, bəziləri isə həddindən artıq göz yaşı axmasından (gözü bağlaya bilmədiyi üçün) şikayətlənir.
Üz siniri iflici və İnsult arasında fərqlər
Bu, hər kəsin bilməli olduğu ən vacib fərqdir. Hər ikisi qəfil üz zəifliyinə səbəb ola bilər, ancaq bir neçə əsas fərq var:
Alın: Üz siniri iflici (üz sinirinin neyropatiyası) adətən üzün bütün bir tərəfinə təsir edir. Bu o deməkdir ki, siz təsirlənən tərəfdə qaşınızı qaldıra və alnınızı qırışdıra bilməyəcəksiniz.
İnsult: İnsult zamanı isə zəiflik adətən üzün aşağı hissəsində (ağız və yanaq) cəmlənir. İnsult keçirən bir çox insan hələ də qaşlarını qaldıra və alnını qırışdıra bilir.
Digər Simptomlar: İnsult çox vaxt bədənin digər hissələrində əlavə simptomlarla müşayiət olunur: qolda və ya ayaqda qəfil zəiflik/keyimə, nitqin pozulması (bulanlıq danışıq), başgicəllənmə və ya şiddətli baş ağrısı.
Qızıl Qayda: Əgər sizdə və ya tanıdığınız birində qəfil üz zəifliyi varsa, fərqi ayırd etməyə çalışmayın. Bunu bir insult kimi qəbul edin və dərhal 103-ə zəng edin və ya ən yaxın Təcili Tibbi Yardım şöbəsinə gedin. Həkimlərin insultu istisna etməsi, üz iflici diaqnozu qoymasından daha vacibdir.
Diaqnoz necə qoyulur?
Üz sinirinin neyropatiyası (üz iflici) üçün xüsusi bir “test” yoxdur. Diaqnoz, əsasən, digər mümkün və daha ciddi səbəbləri (insult, şiş, Laym xəstəliyi) istisna etməklə qoyulur.
Həkiminizə müraciət etdikdə sizi bunlar gözləyir:
Tibbi Anamnez (Tarixçə): Həkim simptomlarınızın nə vaxt başladığını, necə inkişaf etdiyini, yaxınlarda hər hansı bir xəstəlik (qrip, soyuqdəymə) keçirib-keçirmədiyinizi, gənə dişləməsi olub-olmadığını və digər sağlamlıq problemlərinizi (məsələn, diabet) soruşacaq.
Fiziki və Nevroloji Müayinə: Bu, diaqnozun əsas hissəsidir. Həkim sizdən müxtəlif üz hərəkətləri etməyinizi istəyəcək:
Gözlərinizi möhkəm yummaq
Qaşlarınızı qaldırmaq (alnınızı qırışdırmaq)
Gülümsəmək və dişlərinizi göstərmək
Yanaqlarınızı şişirtmək
Burnunuzu qırışdırmaq Həkim həmçinin qollarınızda və ayaqlarınızda zəiflik olub-olmadığını yoxlamaqla insult əlamətlərini axtaracaq.
Əlavə Testlər (Digər Səbəbləri İstisna Etmək Üçün):
Qan Analizləri: İnfeksiya əlamətlərini (məsələn, Laym xəstəliyi) və ya şəkərli diabeti yoxlamaq üçün təyin edilə bilər.
Görüntüləmə Testləri (MRT və ya KT): Həkiminiz simptomların insult, şiş, kəllə sınığı və ya dağınıq skleroz kimi başqa bir problemdən qaynaqlandığından şübhələnərsə, beyin və üz sinirinin görüntülənməsini (Maqnit Rezonans Tomoqrafiya və ya Kompüter Tomoqrafiyası) təyin edə bilər.
Elektromioqrafiya (EMG) və Sinir Ötürücülüyü Testi (NCS): Bu testlər dərhal deyil, adətən simptomlar başladıqdan bir neçə gün və ya həftə sonra, sağalmanın proqnozunu təyin etmək üçün istifadə olunur. Bu test sinirdəki zədələnmənin dərəcəsini ölçür və sinirin əzələlərə nə dərəcədə siqnal göndərdiyini yoxlayır.
Üz siniri iflicinin müalicəsi
Diaqnoz təsdiqləndikdən sonra müalicənin əsas məqsədi iltihabı azaltmaq, sinirin daha sürətli bərpasına kömək etmək və ən əsası, gözü qorumaqdır.
Dərman müalicəsi
Müalicədə “qızıl standart” ilk 72 saat ərzində başlamaqdır.
Kortikosteroidlər: Bu dərmanlar (məsələn, Prednizolon) güclü iltihab əleyhinə təsir göstərir. Onlar üz sinirinin şişkinliyini azaldaraq sinirin sıxılmasını yüngülləşdirir və sağalma şansını əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Müalicə kursu adətən 7-10 gün davam edir.
Antiviral Dərmanlar: Bəzən (xüsusilə şiddətli hallarda və ya Ramsay Hunt sindromuna şübhə olduqda) steroidlərlə birlikdə antivirus dərmanları (məsələn, Asiklovir və ya Valasiklovir) təyin edilir. Onların Bell iflicindəki effektivliyi hələ də müzakirə olunsa da, ehtimal olunan viral səbəbə qarşı istifadə edilə bilər.
Ağrıkəsicilər: Qulaq və ya çənə ağrısı üçün İbuprofen və ya Parasetamol kimi reseptsiz satılan ağrıkəsicilər kömək edə bilər.
Göz Qulluğu: Ən Vacib Addım
Bu, müalicənin ən kritik hissəsidir. Təsirlənən tərəfdə gözünüzü tam qırpa bilmədiyiniz üçün gözün səthi (buynuz qişa) quruyur. Bu, ağrıya, cızılmalara, xoralara və hətta daimi görmə itkisinə səbəb ola bilər.
Gözünüzü qorumaq üçün mütləq etməlisiniz:
Gündüz: Hər saat və ya ehtiyac olduqca “süni göz yaşları” (nəmləndirici göz damcıları) istifadə edin.
Gecə: Yatmazdan əvvəl daha qatı, uzun müddət təsir göstərən göz məlhəmi (gel) çəkin.
Yatarkən: Göz qapağınızı yumşaq bir şəkildə tibbi lentlə bağlayın və ya xüsusi göz bandajı (patch) istifadə edin.
Çöldə: Gözünüzü küləkdən, tozdan və güclü günəş işığından qorumaq üçün mütləq eynək və ya gün eynəyi taxın.
Ev Şəraitində Qulluq və Reabilitasiya
Sinir bərpa olunmağa başladıqca (bu, bir neçə həftə çəkə bilər), reabilitasiya prosesi də vacibdir.
Fizioterapiya və Üz Məşqləri: Həkiminiz və ya fizioterapevtiniz sizə xüsusi üz məşqləri tövsiyə edə bilər. Bu məşqlər əzələ tonusunu qorumağa, əlaqəni yaxşılaşdırmağa və sinir bərpa olunduqca “yaddaşı” geri qaytarmağa kömək edir.
Nümunələr: Güzgü qarşısında yumşaq bir şəkildə qaşınızı qaldırmağa, burnunuzu qırışdırmağa, gülümsəməyə və dodaqlarınızı büzməyə çalışın.
Vacib Qeyd: Həddindən artıq güc verməyin. Məşqlər yumşaq və nəzarətli olmalıdır. Həddindən artıq məşq etmək “sinkineziya” (istənməyən birgə hərəkətlər) riskini artıra bilər.
Üz Masajı: Təsirə məruz qalan tərəfdəki əzələləri yumşaq bir şəkildə masaj etmək qan dövranını yaxşılaşdıra və sərtliyi azalda bilər.
İsti Kompres: Qulaq arxasındakı ağrı üçün nəmli, isti dəsmal tətbiq etmək əzələləri yumşalda və ağrını yüngülləşdirə bilər.
Tez-tez Verilən Suallar
Üz iflici insult deməkdirmi?
Xeyr, üz sinirinin neyropatiyası insult deyil. periferik sinir (üz siniri) problemidir, insult isə beyin problemidir (beyində qanaxma və ya laxtalanma). Lakin simptomları çox bənzəyə bildiyi üçün qəfil üz zəifliyi yaşayan hər kəs dərhal insultu istisna etmək üçün təcili tibbi yardım almalıdır.
Üz sinirinin neyropatiyası təkrarlana bilərmi?
Bəli, təkrarlanma mümkündür, lakin nisbətən nadirdir (təxminən 7-10% hallarda). Təkrarlanma eyni tərəfdə və ya əks tərəfdə baş verə bilər.
Üz iflici üçün hansı həkimə müraciət etməli?
İlk növbədə, insultu istisna etmək üçün Təcili Tibbi Yardım şöbəsinə və ya Ailə Həkiminizə (Terapevt) müraciət etməlisiniz.
Diaqnoz təsdiqləndikdən sonra müalicə və izləmə prosesini adətən Nevroloq (Nevropatoloq) və ya bəzi hallarda Qulaq-Burun-Boğaz (LOR) həkimi aparır. Reabilitasiya üçün isə Fizioterapevtə ehtiyac olacaq.
Əgər siz və ya yaxınınız bu simptomları yaşayırsınızsa, bir an belə tərəddüd etməyin. Dərhal peşəkar tibbi yardım üçün həkimə müraciət edin. Sağlamlığınıza laqeyd yanaşmayın və unutmayın ki, vaxtında müdaxilə ilə tam sağalma ehtimalınız çox yüksəkdir.
Vacib Xəbərdarlıq: Bu məqalə yalnız məlumatlandırma məqsədi daşıyır və peşəkar tibbi məsləhəti, diaqnozu və ya müalicəni əvəz etmir.
