Gündəlik həyatın gərginliyi, bitməyən qayğılar, sosial və iqtisadi təzyiqlər. Bütün bunlar sinir sistemimizə necə təsir edir? Çox vaxt bu təsirlər özünü “nevroz” adlanan bir psixoloji narahatlıqla büruzə verir.

Bəlkə də bu adı tez-tez eşitmisiniz, amma əslində nevrozun nə olduğu, hansı əlamətlərlə özünü göstərdiyi və müalicəsinin necə aparıldığı barədə məlumatınız azdır.

Bu bloq yazısında nevroz xəstəliyinin dərinliklərinə enəcək, onun simptomları, müalicə yolları və bu mövzu ilə bağlı ən çox verilən suallara aydınlıq gətirəcəyik.

Nevroz nədir?

Nevroz, və ya daha müasir terminologiya ilə desək, nevrotik pozuntu, mərkəzi sinir sisteminin funksional bir pozğunluğudur. Bu o deməkdir ki, problem beyində və ya digər orqanlarda fiziki bir zədə və ya xəstəliklə bağlı deyil, daha çox psixoloji amillərin, uzunmüddətli stressin və daxili münaqişələrin nəticəsidir.

Nevrozlu insanlar reallıqla əlaqəsini itirmir, lakin onların həyata reaksiyaları, duyğuları və davranışları əksər hallarda vəziyyətə uyğun olmayan, şişirdilmiş bir xarakter daşıyır.

Bu termin ilk dəfə 1776-cı ildə şotlandiyalı həkim Uilyam Kullen tərəfindən elmə gətirilsə də, zamanla təsnifatı və anlayışı dəyişmişdir. Müasir psixiatriyada “nevroz” termini daha çox ümumi bir çətir kimi istifadə olunur və təşviş pozuntuları, obsessiv-kompulsiv pozuntu, fobiyalar kimi bir çox vəziyyəti əhatə edir.

Nevrozun Əlamətləri: Bədəniniz və Ruhunuz “SOS” Siqnalı Verir

Nevrozun əlamətləri çoxşaxəlidir və həm psixoloji, həm də fiziki (somatik) təzahürlərlə özünü göstərə bilər. Maraqlıdır ki, bir çox insan məhz bədənlərindəki izaholunmaz ağrılar və narahatlıqlarla həkimə müraciət etsə də, aparılan müayinələr heç bir fiziki patologiya aşkar etmir. Bu, nevrozun “gizli” təbiətinin bir göstəricisidir.

Əsas Psixoloji Əlamətlər:

• Daimi Narahatlıq və Həyəcan: Sanki hər an pis bir şey olacaqmış kimi hiss etmək, səbəbsiz yerə gərgin və təşvişli olmaq.
• Əhval-Ruhaniyyənin Dəyişkənliyi: Səbəbsiz yerə kədərlənmək, ağlamaq istəyi, həssaslıq və əsəbilik.
• Obsessiv (Sarayışan) Fikirlər və Kompulsiv (Məcburi) Hərəkətlər: Beyindən çıxmayan arzuolunmaz fikirlər (məsələn, çirklənmə qorxusu) və bu fikirlərin yaratdığı narahatlığı azaltmaq üçün təkrarlanan hərəkətlər (məsələn, əlləri tez-tez yumaq).
• Fobiyalar: Liftə, qapalı məkana, hündürlüyə və ya sosial vəziyyətlərə qarşı güclü, məntiqsiz qorxu.
• Konsentrasiya Problemləri: Diqqəti cəmləməkdə çətinlik, yaddaşın zəifləməsi.
• Özünəqapanma və Sosial Təcrid: İnsanlardan uzaqlaşmaq, ünsiyyətdən qaçmaq istəyi.
• Ölüm və ya Xəstəlik Qorxusu: Sağlamlığı ilə bağlı həddindən artıq narahat olmaq, ciddi bir xəstəliyə tutulmaqdan qorxmaq (ipoxondriya).

Əsas Fiziki (Somatik) Əlamətlər:

• Ürək-Damar Sistemi: Ürək döyüntülərinin sürətlənməsi (taxikardiya), sinədə sıxıntı hissi, təzyiqin oynaması.
• Tənəffüs Sistemi: Nəfəs darlığı, “hava çatmamazlığı” hissi, boğulma hissi.
• Mədə-Bağırsaq Sistemi: Qarında ağrılar, köp, ishal və ya qəbizlik, ürəkbulanma.
• Sinir Sistemi: Başgicəllənmə, baş ağrıları, əl-ayaqda uyuşma və ya keyləşmə, əsmə.
• Ümumi Vəziyyət: Xroniki yorğunluq, halsızlıq, yuxu pozğunluqları (yuxusuzluq və ya çox yatmaq), iştahanın pozulması (azalması və ya artması).

Nevrozun Müalicəsi: Çıxış Yolu Var!

Yaxşı xəbər budur ki, nevroz müalicə oluna bilən bir vəziyyətdir. Müalicənin uğurlu olması üçün isə mütləq bir mütəxəssisə – psixoterapevtə, psixiatra və ya nevroloqa müraciət etmək vacibdir.

Müalicə prosesi adətən fərdi olur və xəstəliyin növündən, şiddətindən və pasiyentin şəxsi xüsusiyyətlərindən asılı olaraq planlaşdırılır.

Əsas Müalicə Üsulları:

1. Psixoterapiya: Bu, müalicənin təməl daşıdır. Psixoterapiya seansları zamanı pasiyent öz problemlərinin, daxili münaqişələrinin və neqativ düşüncə tərzinin fərqinə varır. Mütəxəssis, pasiyentə stresslə mübarizə aparmaq, duyğularını idarə etmək və həyata daha sağlam bir baxış bucağı formalaşdırmaq üçün effektiv yollar öyrədir. Koqnitiv-Davranışçı Terapiya (KDT) nevrozların müalicəsində ən effektiv üsullardan biri hesab olunur.
   
2. Dərman Müalicəsi (Farmakoterapiya): Bəzi hallarda, xüsusilə də simptomlar çox şiddətli olduqda, psixoterapiya ilə yanaşı dərman müalicəsi də təyin edilə bilər. Bu dərmanlar adətən beyindəki neyrotransmitterlərin (məsələn, serotonin) balansını tənzimləməyə kömək edən antidepressantlar və ya təşviş əleyhinə preparatlardır. Dərman müalicəsi mütləq həkim nəzarəti altında aparılmalıdır.
   
3. Həyat Tərzi Dəyişiklikləri: Sağlam qidalanma, müntəzəm fiziki aktivlik (idman, yoqa), normal yuxu rejimi, zərərli vərdişlərdən (siqaret, alkoqol) imtina etmək müalicə prosesini əhəmiyyətli dərəcədə sürətləndirir və sinir sistemini möhkəmləndirir.

Tez-tez Verilən Suallar

S: Nevroz dəlilikdir?

C: Qətiyyən xeyr. Nevroz psixi sağlamlıqla bağlı bir narahatlıq olsa da, psixozdan (məsələn, şizofreniya) tamamilə fərqlidir. Nevrozlu insanlar reallıqla əlaqələrini itirmirlər, öz vəziyyətlərinin fərqindədirlər və sağalmaq istəyirlər.

S: Nevroz yalnız zəif insanlarda olur?

C: Bu, tamamilə yanlış bir düşüncədir. Nevroz hər kəsdə, hətta çox güclü və iradəli görünən insanlarda da inkişaf edə bilər. Bu, iradə zəifliyi deyil, sinir sisteminin uzunmüddətli gərginliyə verdiyi bir cavab reaksiyasıdır.

S: Bitki tərkibli sakitləşdirici çaylar nevrozu müalicə edə bilərmi?

C: Pişikotu, bədrənc kimi bitki çayları yüngül sakitləşdirici təsir göstərə bilər və müvəqqəti olaraq gərginliyi azalda bilər. Lakin onlar nevrozun kökündə dayanan səbəbləri aradan qaldırmır və tam müalicə metodu hesab oluna bilməz. Ciddi hallarda mütləq mütəxəssis müalicəsi şərtdir.

S: Nevroz irsi bir xəstəlikdir?

C: Nevrozun yaranmasında genetik meylliliyin rolu ola bilər. Əgər ailədə nevrotik pozuntulardan əziyyət çəkən olubsa, risk bir qədər arta bilər. Lakin bu, mütləq xəstələnəcəyiniz anlamına gəlmir. Psixoloji travmalar və ətraf mühit amilləri daha həlledici rol oynayır.

S: Müalicə olmadan nevroz öz-özünə keçə bilərmi?

C: Yüngül formalarda, stress faktoru aradan qalxdıqda simptomlar azala bilər. Lakin əksər hallarda nevroz müalicə olunmadıqda xroniki hala keçir, dərinləşir və insanın həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə aşağı salır. Buna görə də ilk əlamətləri hiss etdikdə mütəxəssisə müraciət etmək ən doğru addımdır.

Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.