Narahat ayaq sindromu olan insanlar, xüsusilə gecələr və ya yuxuda ikən ayaqlarını hərəkət etdirmək üçün qarşısıalınmaz bir hiss içində olurlar.

Yuxuya gedərkən və ya yuxu əsnasında bu hissin ortaya çıxması yuxu pozğunluğuna da səbəb olur.

Hətta mütəxəssislər bu vəziyyəti bir yuxu pozğunluğu kimi qəbul edirlər. Bu nəticəyə gəlmənin səbəbi, ayaqların yuxu əsnasında və ya yuxuya gedərkən hərəkətsiz qalmasından dolayı davamlı hərəkət etdirilmək istənməsidir.

Əlbəttə ki, bu sindrom yalnız yuxu prosesi ilə məhdud deyildir.

Hərəkətsiz qalınan uzun müddətlərdə də özünü göstərməsi qaçılmazdır. Bir kinoteatrda, teatrda və ya uzun müddətli səyahətlərdə də həddindən artıq hərəkətsiz qalınması ayaqların hərəkət etdirilməsi hissini yaradır.

Xalq arasında bu sindrom yorğunluğa bağlansa da, ciddi qəbul edilib müalicə olunmazsa pisləşmə ehtimalı olduqca yüksəkdir.

Narahat ayaq sindromu nədir?

Narahat ayaq sindromu insanların yataqdan və yuxudan qaçmasına səbəb olacaq qədər şiddətli ola bilər. Fərdlər ayaqlarında yaranan narahat edici hissin yuxu gəldikdən sonra yatılarsa həll olunacağını düşünürlər.

Lakin narahat ayaq sindromunun dərin yuxu ilə bir əlaqəsi yoxdur. Xalq arasında bu xəstəliyin təsvir edilməsi çətindir, əgər bu vəziyyət izah etməkdə çətinlik çəkilirsə, ehtimal ki, diaqnoz narahat ayaq sindromudur.

Yalnız ayaqlarda hərəkət etdirmə istəyi də olmaz. Ağrı, keyimə və qarıncalanma hissi də çox zaman bu hərəkət etdirmə istəyinə müşayiət edir.

Çox zaman ayaqlar hərəkət etdirildikdə və ayaqlara masaj edildikdə narahatlıq yüngülləşmə meylindədir. Artıq xəstələr çox zaman xəstəliyi təsvir edərkən “Hərəkət etdiyimdə və masaj etdiyimdə yüngülləşən, ayağımın içində nəsə hərəkət edirmiş kimi…” ifadələrini işlədirlər.

Narahat ayaq sindromunun görülmə ehtimalı ölkədən ölkəyə dəyişiklik göstərir. Şərq ölkələrində daha az rast gəlinən xəstəlik qərb ölkələrində daha çox görülür. Bu sıxlığın səbəbinin həyat tərzi və genetik faktorlar olduğu düşünülməkdədir.

Narahat ayaq sindromunun görüldüyü yaş aralıqlarına baxıldıqda isə olduqca dəyişkən olduğu müəyyən edilmişdir. Genetik özəlliklərə bağlı olaraq uşaq yaşlarında belə ortaya çıxma ehtimalı vardır.

Narahat ayaq sindromu əlamətləri

Narahat ayaq sindromu olan şəxslərdə, ayaqlardakı qeyri-adi hissin və duyğuların aradan qaldırılması üçün ayaqları hərəkət etdirmək barədə çox güclü bir dürtü vardır. Bu vəziyyət zamanla qollar, döş və ya baş və boyun kimi digər bölgələrdə də görülə bilər.

Ortaya çıxan bu narahatedici hiss adətən bədənin hər iki tərəfinə də təsir edir, bəzi zamanlarda isə bədənin bir tərəfindən başlayıb digər tərəfinə doğru yayıldığı da olur.

Ən bariz əlamətləri arasında: qarıncalanma, yanma, qaşınma və ya zonklama yer alır.

Xəstələr tərəfindən çox zaman “tüklər ürpərdici” olaraq təsvir edilən bir hiss meydana gəlir. Ayaqları əhatə edən damarlarda sanki içərisində qaz olan bir maye dolaşırmış kimi hiss etmək, ayaqlarda və görülərsə əgər qollarda kramp hissi də əlamətlər arasındadır.

Bu xoş olmayan və təsviri çətin hisslər, şiddətinə görə yüngül və ya dözülməz arasında dəyişə bilər.

Adətən axşamları və gecələri daha da pisləşir. Xəstələr əgər yuxu əsnasında, yataqda olsalar ayaqlarını yatağa sürtərək və ya ayaqlarını hərəkət etdirərək rahatlaşırlar.

Bəzi əlamətlər özünü zaman-zaman göstərərkən, sindromun yoğun olaraq görüldüyü insanlarda isə hər gün ortaya çıxa bilər. Əlamətlər ümumiyyətlə istirahət zamanı, uzanarkən və ya oturarkən ortaya çıxır.

Ayaqların hərəkət etdirildiyində bu narahatlıq hissinin aradan qalxması da bir əlamətdir. Bu əlamətlər zaman irəlilədikcə həyat standartını düşürəcəyindən ciddi qəbul edilib bir mütəxəssisə müraciət etməkdə hər zaman fayda vardır.

Narahat ayaq sindromu səbəbləri nələrdir?

Bir çox halda narahat ayaq sindromu hər hansı müəyyən bir səbəbi yoxdur. Belə heç bir səbəbin olmadığı hallarda xəstəlik idiopatik və ya primer narahat ayaq sindromu adlandırılır. Aparılan araşdırmalar dəmir çatışmazlığı olan şəxslərdə daha sıx görüldüyünü ortaya çıxarmışdır.

Bu dəmir səviyyəsi yalnız qandakı deyil, beyindəki dəmir səviyyəsi olaraq da incələnməlidir. Çünki beyində çatışmayan dəmir də narahat ayaq sindromunun ortaya çıxmasına səbəb ola bilər.

Qanda dəmir səviyyəsinin normal olduğu hallarda beyində dəmir səviyyəsi aşağı ola bilər. Bunun təsbiti üçün xüsusi beyin görüntüləmə texnikalarından faydalanmaq lazımdır. 40 yaşın altında ortaya çıxan narahat ayaq sindromu çox zaman genetik faktorlardan qaynaqlanır.

Aparılan araşdırmalar xromosomlar üzərində NAS genlərinin mövcud ola biləcəyini göstərmişdir. Qadınlar baxımından hamiləlik dövrlərində bədəndəki hormonlarda ani dəyişmələr meydana gəlir.

Bu artıq mövcud olan sindromun daha da pisləşməsinə və ya heç mövcud deyilkən ortaya çıxmasına səbəb ola bilər.

Bəzi hamilələrdə isə bütün hamiləliyin yalnız doğuma yaxın dövrlərində ortaya çıxma meylindədir. Bu cür hallarda çox zaman doğumdan sonra əlamətlər aradan qalxır. Ehtimallara baxıldıqda da qadınlarda sindromun görülmə tezliyi kişilərə nisbətən daha yüksəkdir.

Altında yatan bir xəstəlikdən dolayı da xəstəliyin görülmə ehtimalı vardır. Polineyropatiya, parkinson, vitamin-mineral çatışmazlıqları, böyrək çatışmazlığı kimi xəstəliklərin nəticəsi olaraq narahat ayaq sindromu ortaya çıxa bilər.

Dövri olaraq istifadə edilən allergiya dərmanları ilə depressiya müalicəsində istifadə edilən dərmanlar sindromun şiddətini artıra bilər və ya ortaya çıxmasına səbəb ola bilər.

Bunun yanında kofein tərkibli içkilərin istehlakı, spirtli içki və siqaret istifadəsi narahat ayaq sindromunun təsirini artıra bilər.

Narahat ayaq sindromu diaqnozu

Xəstəliyin diaqnozu, yuxu xəstəlikləri mütəxəssisi həkimlərin xəstənin ətraflı olaraq tarixçəsini və müayinəsini dəyərləndirməsi ilə qoyulur. Xüsusilə dəmir çatışmazlığının təsbiti üçün qan testləri aparıla bilər. Qan testləri nəticəsində anemiya, diabet və ya böyrək funksiyaları incələnə bilər.

Çünki bu üç amil narahat ayaq sindromunun əhəmiyyətli tetikleyicilərindən ola bilməkdədir. Bəzi hallarda tiroid hormonunun aşağı olması da narahat ayaq sindromununa səbəb ola bilər. Bu səbəbdən hormon testləri də tətbiq edilə bilər.

Yuxu apnesi kimi bir problemin olub-olmadığı istiqamətində yuxu testlərinə müraciət edilə bilər. Bu testlər nəticəsində beyin dalğaları, ürək döyüntüsü sürəti kimi vəziyyətlər dəyərləndirilir. Bu testlər nəticəsində hər hansı bir nəticəyə çatılmaması halında nevroloqa da yönləndirmə edilə bilər.

Əgər xəstə başqa bir xəstəlik üçün bir sıra dərmanlar istifadə edirsə, bu dərmanların dəyərləndirilməsi aparıla bilər. Çünki bəzi dərmanların yan təsiri olaraq narahat ayaq sindromunun ortaya çıxdığı bilinməkdədir.

Narahat ayaq sindromu müalicə üsulları

Narahat ayaq sindromunun müalicəsində bir çox dərman istifadə edilə bilər. İstifadə edilən bu dərmanların məqsədi xəstəliyin altında yatan səbəbləri müalicə etməkdir.

Əgər xəstəliyə anemiya, dəmir çatışmazlığı, diabet kimi xəstəliklər səbəb olursa, bu xəstəliklərin müalicəsi məqsədi ilə dərmanlar istifadə olunur.

Məsələn, dəmir çatışmazlığı üçün oral yoldan istifadə edilən dəmir əlavələri ilə müalicə tətbiq olunur.

Yüngül xəstəlik əlaməti göstərən xəstələrdə gündəlik məşqlər, masajlar, soyuq və ya isti tətbiqlər əlamətlərin azalmasına kömək edir. Yenə xəstəliyin ortaya çıxmasına səbəb olan dərmanların istifadəsinin məhdudlaşdırılması xəstəliyin müalicəsində əhəmiyyətli yer tutur.

Spirtli içki və siqaret istifadə edən xəstələrin bu vərdişlərdən uzaqlaşması xəstəliyin yüngülləşməsini təmin edir. Parkinson xəstəliyi və böyrək xəstəlikləri olan fərdlərdə bu xəstəliklərin müalicəsi istiqamətində addımlar atılır.

Vitamin və ya mineral çatışmazlıqları üçün pəhrizlər təşkil edilə bilər və ya oral yoldan əlavələr ilə müalicə tətbiq edilə bilər. Bəzi xəstələrdə fiziki terapiya üsulları ilə xəstəlik yüngülləşdirilməyə çalışılır.

Fiziki terapiyada tövsiyə edilən hərəkətlər xəstələr tərəfindən evdə də tətbiq edilə bilər. Beləliklə sindromun ortaya çıxma tezliyi azalır və şiddəti əhəmiyyətli dərəcədə düşür. Xəstəlik bu üsullar ilə çox zaman böyük nisbətlərdə müalicə edilə bilməkdədir.

Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.