Demək olar ki, hər yaşdan olan fərdləri təsir edə bilən və ciddi bir infeksiya hesab edilən meningit; xüsusilə körpələrdə, kiçik uşaqlarda, gənclərdə və cavan yetkinlərdə görülür.

Sürətli şəkildə müalicə edilmədikdə həyatı təhdid edən qan zəhərlənməsinə və beyində və ya sinirlərdə daimi zədələrə səbəb ola bilər.

Meningit nədir?

Meningit; meninx adlanan beyin və onurğa beynini əhatə edən üç qatdan ibarət olan zərlərin iltihabı nəticəsində yaranan bir xəstəlikdir. Meninxlərin ətrafını əhatə edən mayenin infeksiyası nəticəsində ortaya çıxır. Parazit, virus, göbələk və ya bakteriya mənşəli ola bilər.

Kiçik uşaq və yetkinlərdə görülən meningitin ən böyük səbəbi pnevmokoklardır. Vaksin ilə qarşısı alına bilən pnevmokok mənşəli meningit növündə orta qulaq infeksiyası, pnevmoniya və sinuzit geniş yayılmışdır. Həm uşaq, həm də yetkinlərdə görülən digər meningit isə meninqokokların səbəb olduğu infeksiyalardır.

Xüsusilə hərbi kazarmalarda, tələbə yataqxanalarında və məktəblərdə epidemiyaya səbəb olan bu bakteriya növü, yuxarı tənəffüs yollarını yoluxdurub infeksiyanın beyinə qədər çatmasına səbəb ola bilər. Digər bakteriya növü olan listeria isə adətən pasterizə edilməmiş qidalardan insana keçir.

Hamilə, yeni doğulmuş, yaşlı və immun sistemi zəif şəxsləri hədəf alan listeria, infeksiyaya səbəb olaraq meningit yarada bilər. Bakteriya və viral mənşəli meningitlər, parazitik və göbələk meningitinə görə daha çox görülür. Viral meningitlər daha yüngül keçərkən bakterial meningit həm yetkin, həm də körpə və uşaqlarda ölüm riski yarada bilər.

Meningit əlamətləri nələrdir?

Viral və bakterial meningit növlərinə aid əlamətlər, xəstəliyin başlanğıcında demək olar ki, eynidir. Lakin bakterial meningit əlamətlərinin şiddəti daha yüksəkdir. Eyni zamanda əlamətlər yaşa görə fərqlilik göstərə bilər.

Körpələrdə viral meningit əlamətləri

Körpələrdə viral meningit əlamətlərinin bir qismi belə sıralana bilər:

• İştahın azalması
• Hərəkətlərdə yavaşlama
• Əsəbilik və narahatlıq
• Letargiya yəni həyatı iflic edici yuxu halı
• Başda sümüklərin birləşdiyi yerdəki (əmgəkdə) qabarıqlıq
• Daimi ağlama
• Bədəndə və boyunda sərtlik
• Qızdırma

Yetkinlərdə viral meningit əlamətləri

Yetkinlərdə viral meningit əlamətlərinin bəziləri belədir:

• Baş ağrısı
• Qızdırma
• Yuxu halı
• İşığa qarşı inkişaf edən həddindən artıq həssaslıq
• İştahda azalma
• Zehni qarışıqlıq
• Ürəkbulanma və qusma
• Boyunda sərtlik və ağrı
• Tutmalar

Bakterial meningit əlamətləri

Bakterial meningit əlamətlərinin bir qismi belədir:

• Zehni qarışıqlıq
• Ürəkbulanma və qusma
• Baş ağrısı
• Boyunda sərtlik və ağrı
• Əsəbilik
• İşığa qarşı inkişaf edən həddindən artıq həssaslıq
• Qızdırma və titrəmə
• Dəridə göyərmələr
• Yuxu halı

Meningit niyə baş verir?

Meningit səbəbləri xəstəliyin növünə görə fərqlilik göstərir. Meningit növləri bunlardır:

Bakterial Meningit

Bakterial meningit ən ciddi meningit tipidir. Dərhal müalicə edilmədikdə beyin zədələnməsinə və həyati təhlükəyə yol aça bilər. Streptococcus pneumoniae (pnevmokok), Neisseria meningitidis (meninqokok), Listeria monocytogenes (yaşlı şəxslərdə, hamilə qadınlarda və ya immun sistemi problemləri olanlarda) kimi bakteriyalar, meningitə səbəb olan ən geniş yayılmış bakteriya növləridir.

Bu bakteriya növləri sinuslər, qulaqlar və boğaz vasitəsilə qan dövranına girərək beyin zarı mayesini yoluxdura bilər. Yoluxmuş şəxslər öskürəndə və ya asqıranda narahatlıq, hava vasitəsilə digər şəxslərə yoluxa bilər.

Göbələk Meningiti

Bakterial ya da viral yolla yoluxan meningitə nisbətən daha nadir görülən göbələk meningitinə sağlam insanlarda nadir olaraq rast gəlinir. QİÇS və ya xərçəng kimi immun sistemi problemlərinə yol açan xəstəliklərə sahib şəxslərdə görülmə nisbəti yüksəkdir.

Quş nəcisi ilə kontaminə olmuş çirk və ya torpaqdan solunan Cryptococcus, Blastomyces, Histoplazma, Coccidioides kimi növlər, göbələk meningitinə səbəb olan ən əhəmiyyətli göbələk növləridir.

Viral Meningit

Ən geniş yayılmış meningit növlərindən biri olan viral meningitə xüsusilə yay və payız aylarında rast gəlinir. Koksaki virusu A, Koksaki virusu B və Ekovirusların səbəb olduğu infeksiyaların bir qismi meningitə çevrilə bilər. Bunlara əlavə olaraq qrip, qızılca, qızamıq, herpes, HİV və coltivirus kimi viruslar da meningitə səbəb ola bilər.

Parazitik Meningit

Yoluxucu xüsusiyyəti olmayan parazit mənşəli meningit növü, viral və bakterial meningitə nisbətən daha nadir görülür. İlbiz, çiy balıq, quş heyvanlarındakı parazitlərdən və çirk, nəcis kimi xarici təsirlərə məruz qalan qidalardan qaynaqlanır.

Eozinofilik meningit (EM) adlandırılır. Parazitik meningitə Angiostrongylus cantonensis, Baylisascaris procyonis, Gnathostoma spinigerum olmaqla 3 parazit səbəb olur. Amib meningit olaraq da adlandırılan meningit növü, xəstəliyə səbəb olan parazit növlərindən birinin burun vasitəsilə bədənə girməsi ilə ortaya çıxır.

Burundan beyin toxumasına qədər çataraq beyin toxumalarında ciddi zədələrə səbəb olur. Hallüsinasiyalara və tutmalara səbəb ola bilər.

Meningit-dən necə qorunmaq olar?

Meningitin bəzi növləri yoluxucudur və xəstəlikdən qorunmaq üçün şəxsi gigiyenaya diqqət etmək ən yaxşı tədbirdir. Xəstəliyə səbəb olan virus və bakteriyalar öskürək, asqırma, öpüşmə, qucaqlaşma və ya başqa insanların diş fırçasının və ya yemək yediyi alətlərin istifadəsi nəticəsində insandan insana yoluxa bilər.

Meningitin qarşısını almaq üçün aşağıdakı tədbirləri görməyiniz lazım ola bilər:

• Əllərinizi gigiyena qaydalarına uyğun şəkildə tez-tez yuyun və yumadan sonra yaxşıca qurulandığınızdan əmin olun. Bütün ailə üzvlərinin və xüsusilə uşaqlarınızın yemək əvvəli və sonrası, tualet sonrası əllərini yumasına diqqət göstərin. Ailə üzvlərinin hər birinin ayrı dəsmalı olmasına və ya birdəfəlik dəsmal istifadəsinə diqqət edin.
• Diş fırçası, makiyaj malları, dəsmal, boşqab, çəngəl və qaşıq kimi şəxsi əşyalarınızı heç kimlə paylaşmayın. Eyni şəkildə eyni boşqabdan heç kimlə yemək yeməyin və eyni stəkandan içki içməyin.
• Öskürərkən və ya asqırarkən ağzınızı və burnunuzu örtməyi unutmayın.
• Yetərli və tarazlı bir qidalanma proqramını izləyərək müntəzəm idman edin. Yuxu saatlarınıza və yuxu keyfiyyətinə diqqət edin. Kifayət qədər yatmağa çalışın.
• Yeməklərinizi yaxşı bişirin və çiy qidalardan, pasterizə edilməmiş qidalardan uzaq durun.
• Bakterial və ya viral meningitə səbəb ola bilən bakteriya və viruslara qarşı tədbir olaraq qrip və pnevmoniya kimi aşıları olmağa diqqət edin. Uşaqlarınıza meninqokok aşısı vurulduğundan əmin olun.

Meningit diaqnozu necə qoyulur?

Meningit əlamətləri daşıyan şəxslər həkim müayinəsi üçün səhiyyə qurumuna getməlidir. Əlamətlər, meningit diaqnozunun qoyulması üçün kifayət deyil. Diaqnoz üçün əvvəlcə xəstə, həkim tərəfindən müayinə edilir. Müayinə zamanı boyunda sərtlik olub olmadığı və bakterial bir infeksiyaya işarə edən bir dəri səpkisi olub olmadığı yoxlanılır.

Həmçinin meningitə səbəb olan bakteriyaların varlığı üçün qan testləri aparılır. Beyində ödem və iltihab varlığının yoxlanması üçün BT və MRT müayinələri tətbiq edilə bilər. Onurğa beyin mayesindən nümunə alınaraq meningit müəyyən edilə bilər.

Nazik bir iynə vasitəsilə bel bölgəsindəki onurğa beyin mayesindən beyin onurğa beyin mayesi alınır və bu mayenin test edilməsi nəticəsində xəstəliyin diaqnozu qoyulur.

Meningit müalicəsi

Meningitə səbəb olan bakteriyaların bədəndə infeksiya inkişafının qarşısını almaq üçün ən effektiv üsul vaksindir. Vaksinasiya olmamış körpələr özlərinin yanı sıra cəmiyyəti də risk altında qoyur.

Meningit müalicəsi gecikdirildikdə həm yetkin, həm də uşaqlarda, tutmalar, beyin zədəsi, eşitmə itkisi, yaddaş problemləri, öyrənmə çətinliyi, yerişdə çətinlik, böyrək çatışmazlığı, şok və ölüm kimi ciddi ağırlaşmalar inkişaf edə bilər.

Meningit müalicəsi xəstəliyin növünə görə aparılır. Bakterial meningitdə həkim, xəstəliyə səbəb olan bakteriyanı müəyyən etmədən əvvəl geniş spektrli bir antibiotik müalicəsinə başlaya bilər. Meningitə səbəb olan bakteriya müəyyən edildikdə bu bakteriyaya xüsusi bir antibiotik müalicəsi tətbiq edilə bilər. Bəzi hallarda xəstəliyin simptomlarını azaltmaq üçün kortikosteroidlər də verilə bilər.

Viral meningit isə adətən bir müalicəyə ehtiyac duyulmadan öz-özünə keçə bilər. Adətən xəstəliyin simptomlarına, xəstənin ağrı və qızdırma vəziyyətinə görə müalicə tövsiyə edilə bilər.

Ağrıkəsici və ya qızdırma salıcı dərmanlar alınması və istirahət edilməsi həkim tərəfindən tövsiyə edilə bilər. Herpes və ya qrip kimi bir virus meningitə səbəb oldusa, antiviral dərmanlar həkim tərəfindən yazıla bilər.

Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.