Alzheimer xəstəliyi, beyin hüceyrələrinin korlanması ilə ortaya çıxan irəliləyici bir neyrodejenerativ xəstəlikdir. Beyin hüceyrələrinin zaman keçdikcə ölməsi ilə yaddaş, düşüncə və davranış funksiyalarında itkilər yaşanır.

Hər yaş qrupunda rast gəlinə bilsə də, adətən 65 yaş və üzəri şəxslərdə daha geniş yayılmışdır.

Alzheimer, demansiyanın (unutqanlıq) ən geniş yayılmış növü olub, bütün demans hallarının % 60-80-ni təşkil edir və bu səbəbdən demans xəstəlikləri arasında ən çox rast gəlinən forma hesab edilir.

Ancaq, hər unutqanlıq Alzheimer ilə əlaqəli deyil; bu xəstəlik, spesifik və daimi koqnitiv geriləmə ilə müəyyən edilir.

Alzheimer əlamətləri nələrdir?

Alzheimer əsasən yavaş başlayır və ilk əlamətlər çox vaxt gözardı edilə bilər. Xəstəliyin ilk əlamətləri adətən qısamüddətli yaddaş itkisi, diqqəti toplaya bilməmə və istiqamət hissini itirmə kimi simptomları əhatə edir. Erkən mərhələdəki əlamətlər yaşlanmanın təbii nəticəsi kimi qiymətləndirilə bilər.

Lakin bu əlamətlər irəliləyici olduqda, xəstəlik fərqlənməyə başlanır.

Xəstəliyin irəliləməsi ilə birlikdə görülən Alzheimer əlamətləri bunlardır:

• Yaxın dövrün yaddaş problemləri, gündəlik hadisələrin unudulması.
• Yaxın keçmişdəki məlumatları xatırlamaqda çətinlik (məsələn, mühüm tarixləri unutma).
• Diqqəti toplamaqda çətinlik.
• Maliyyə hesablamaları ya da yemək resepti kimi təşkil edilmiş tapşırıqlarda çətinlik.
• Əvvəllər rutin olaraq yerinə yetirilən işləri gerçəkləşdirə bilməmə.
• Günü, ayı, hətta ili xatırlamaqda çətinlik.
• Olduğu yeri ya da necə gəldiyini unutma.
• Oxumaqda çətinlik, məsafəni təxmin etməkdə problem.
• Dərinlik qavrayışında pozğunluq.
• Söhbət zamanı düzgün sözü tapa bilməmə.
• Söhbəti izləməkdə çətinlik ya da eyni sualları təkrar etmə.
• Əşyaları tez-tez səhv yerləşdirmə və tapa bilməmə.
• Pul xərcləmə mövzusunda məntiqsiz qərarlar qəbul etmə.
• Şəxsi qulluq və ya geyim kimi mühüm qərarları diqqətə almama.
• Hobbi, iş və ya sosial aktivitələrdən uzaqlaşma.
• Ailə üzvləri və ya dostlarla daha az əlaqə qurma.
• Depressiya, narahatlıq, hüzursuzluq, güvənsizlik hissi.
• Qaramsallıq, əsəbilik və ya asanlıqla kədərlənmə vəziyyəti.

Yuxarıdakı əlamətlər adətən xəstəliyin başlanğıc və orta mərhələlərini əhatə edir.

Alzheimerin son mərhələsi xəstənin yaddaşını tamamilə itirməsi, ailə üzvlərini hətta özünü belə tanıya bilməməsi və əsas ehtiyaclarını qarşılaya bilməyib tam qulluğa ehtiyac duyması kimi ağır simptomlar ehtiva edir.

Alzheimer xəstəliyi mərhələləri

Alzheimer xəstəliyi, yüngüldən şiddətliyə qədər irəliləyən müxtəlif mərhələlərdən ibarətdir.

Erkən mərhələ: Əlamətlər adətən yüngül səviyyədədir və fərd çox vaxt müstəqil şəkildə həyatını davam etdirə bilir. Ancaq yaddaş problemləri və istiqamət hissindəki zəiflik diqqəti çəkir.

Orta Mərhələ: Yaddaş itkisi və koqnitiv geriləmə daha aydın hala gəlir. Şəxs gündəlik işlərini tək başına görə bilmir və qulluq ehtiyacı yaranır.

İrəli Mərhələ: Bu mərhələdə şəxs əsas ehtiyaclarını belə qarşılaya bilməyəcək vəziyyətə düşür. Danışıq, hərəkət etmə və ətrafı ilə qarşılıqlı əlaqədə ciddi problemlər yaşayır. Tam qulluğa ehtiyac duyulur.

Xəstəliyin bu mərhələlərində irəlilədikcə, həm xəstə, həm də qulluq edənlər üçün çətinliklər artır.

Alzheimer nə səbəbdən baş verir?

Alzheimer xəstəliyinin dəqiq səbəbləri hələ tam olaraq anlaşılmasa da, müxtəlif faktorların bir araya gələrək bu xəstəliyi tətiləklədiyi düşünülür.

Genetik meyllilik, Alzheimerin əmələ gəlməsində mühüm rol oynayır. Xüsusilə bəzi gen mutasiyaları Alzheimer riskini artıra bilər.

Alzheimer xəstəliyinin başlıca səbəblərindən biri, beyində beta amiloid zülallarının toplanmasıdır. Bu toplanma, sinir hüceyrələri arasındakı əlaqəni pozaraq beyin funksiyalarında ciddi problemlərə səbəb olur.

Zaman keçdikcə bu vəziyyət, beyin hüceyrələrinin sağlam şəxslərə nisbətən daha sürətli ölməsinə səbəb olur. Bu hüceyrəvi pozğunluqlar adətən yaddaş və öyrənmədən məsul olan hipokampus bölgəsində başlayır və zaman içində bütün beyinə yayılır.

Beyindəki bu qeyri-adi dəyişikliklər, beyin toxumasının kiçilməsinə səbəb olur. Beynin kiçilməsi, bir çox mühüm funksiyaların itirilməsinə səbəb olur.

Alzheimerin irəliləməsi ilə birlikdə, beyin hüceyrələri get-gedə daha çox zərər görür və beyin normadan çox daha kiçik bir hala gəlir.

Bu proses, öyrənmə və yaddaş funksiyalarını idarə edən asetilxolin adlı mühüm bir kimyəvi maddənin azalmasına səbəb olarkən, qlutamat səviyyələrinin yüksəlməsinə yol açır. Bu kimyəvi tarazlığın pozulması, beyin funksiyalarının korlanmasını sürətləndirir.

Əvvəlcə yalnız öyrənmə və yaddaşı təsirləyən Alzheimer xəstəliyi, illər içərisində irəliləyərək digər zehni və fiziki bacarıqları da mənfi şəkildə təsirləyir.

Bundan başqa, həyat tərzi və ətraf mühit faktorları da xəstəliyin inkişafında təsirli ola bilər. Alzheimer səbəbləri adətən bunlardır:

• Ailədə Alzheimer keçmişi olması
• ApoE-e4 geni daşıyıcılığı
• Yüksək yaş
• Down sindromlu olmaq
• Yüksək qan təzyiqi
• Diabet
• Yüksək xolesterin
• Keçmişdə yaşanmış baş travmaları
• Pis yuxu rejimi
• Siqaret və spirtli içkilərin istifadəsi
• Piylənmə
• Qeyri-tarazlı qidalanma və kifayət qədər fiziki aktivliyin olmaması

Alzheimer xəstəliyi necə diaqnoz edilir?

Alzheimer diaqnozunda istifadə olunan metodlar bunlardır:

• Nevroloji klinik müayinə
• Yaddaş testləri
• Maqnit rezonans görüntüləmə (MR)
• Pozitron emisiya tomoqrafiyası (PET)
• Elektroensefaloqrafiya beyin skaneri (EEQ)
• Ultrasonoqrafiya
• Qan testləri

Xəstənin yaddaş, diqqət, dil bacarıqları və problem həll etmə qabiliyyətləri qiymətləndirilir. Mini Mental Testi (MMSE) və ya Saat Çəkmə Testi geniş istifadə olunan koqnitiv qiymətləndirmə vasitələridir.

Ailə keçmişində Alzheimer olan şəxslər üçün genetik testlər tövsiyə oluna bilər. APOE-e4 gen variantı, Alzheimer riskini artıran genetik bir göstəricidir. Ancaq bu genin mövcudluğu, mütləq olaraq xəstəliyin inkişaf edəcəyi mənasına gəlmir.

Alzheimer müalicəsi necə aparılır?

Alzheimer üçün hələ dəqiq bir müalicə tapılmasa da, xəstəliyin irəliləməsini yavaşlatmaq və simptomları yüngülləşdirmək məqsədilə müxtəlif müalicə variantları mövcuddur.

Alzheimer müalicəsində ilk növbədə dərman müalicəsi istifadə olunur. Bu müalicə ilə xəstəliyin səbəb olduğu yaddaş itkisi, koqnitiv geriləmə və davranış pozğunluqları yüngülləşdirilə bilər.

Xüsusilə xolinerjik dərmanlar, beyindəki asetilxolin səviyyələrini artıraraq sinir hüceyrələri arasındakı əlaqəni yaxşılaşdırır.

Bu dərmanlar Alzheimer xəstələrində yaddaş və düşüncə bacarıqlarını dəstəkləməyə kömək edə bilər.

Alzheimer müalicəsində yalnız dərmanlar deyil, həm də həyat tərzi dəyişiklikləri və koqnitiv terapiya mühüm rol oynayır. Beyin məşğələləri, sosial qarşılıqlı əlaqə və zehni aktivitələr, xəstələrin koqnitiv funksiyalarını qorumasına kömək edə bilər.

Fiziki aktivlik, düzgün məşqlər etmə və sağlam qidalanma da Alzheimer xəstəliyinin irəliləməsini yavaşlada bilər. Aralıq dənizi Pəhrizinin Aralıq dənizi (Aralıq Dənizi) ərzaq məhsulları kimi, omega-3 yağ turşuları və antioksidantlarla zəngin qidalanma düzənləri, beyin sağlamlığını dəstəkləyir.

Bundan əlavə, düzgün sosial qarşılıqlı əlaqə və zehni stimulyasiya, koqnitiv funksiyaları qorumağa töhfə verir.

Alzheimer xəstələrinin evdə qulluğu necə olmalıdır?

Alzheimer xəstələri üçün ev mühitinin təhlükəsiz olması, qulluq prosesinin əsasını təşkil edir. Xəstəliyin irəliləyən mərhələlərində istiqamət hissi, yaddaş və qərar vermə bacarıqları azaldığı üçün evdə bəzi təhlükəsizlik tədbirləri şərtdir.

Kəsici alətlər və kimyəvi maddələr əlçatmaz olmalı, sürüşkən səth və xalçalar düzəldilməli, gecə işıqlandırması kimi tənzimləmələr aparılmalıdır.

Qapı və pəncərələr kilidlənməli ya da təhlükəsizlik siqnalizasiyaları quraşdırılaraq xəstələrin icazəsiz bayıra çıxması qarşısı alınmalıdır. Evdə alınacaq bu təhlükəsizlik tədbirləri, Alzheimer xəstəsinin təhlükəsizliyini təmin edərək qəzaların qarşısını alır.

Evdə Alzheimer xəstəsinə qulluq zamanı düzgün bir gündəlik həyat proqramı yaratmaq da kritik əhəmiyyət daşıyır. Alzheimer xəstələri qeyri-müəyyən mühitlərdə narahatlıq və qarışıqlıq yaşaya bilərlər, bu səbəbdən hər gün müəyyən bir rutin izlənməlidir.

Yemək, yuxu və aktivlik saatlarının eyni vaxtda olması, xəstənin gün ərzində özünü daha təhlükəsiz hiss etməsinə kömək edir.

Eyni zamanda, xəstənin yaşadığı mühitdə istiqamət tapmasını asanlaşdırmaq üçün qapılara işarələr qoymaq və otaqların adlarını göstərmək faydalı ola bilər. Sakit və tanış bir mühit yaratmaq, xəstənin narahatlıqlarını azaldır və özünü daha rahat hiss etməsinə kömək edir.

Qidalanma, Alzheimer xəstələrinin evdə qulluğunda önə çıxan digər mühüm bir faktor hesab olunur. Xəstələr bəzən yemək yeməyi unuda bilər ya da yemək yemə istəyi azala bilər. Bu halda, asan istehlak oluna biləcək və qida dəyəri yüksək olan ərzaqlar təqdim edilməli, kifayət qədər maye qəbulu diqqətə alınmalıdır.

Alzheimer xəstələri üçün Aralıq dənizi Pəhrizinin (Aralıq Dənizi) kimi antioksidantlar, omega-3 yağ turşuları və vitaminlərlə zənginləşdirilmiş pəhrizlər, beyin sağlamlığını dəstəkləyə bilər və xəstəliyin irəliləməsini yavaşlatmağa kömək edə bilər.

Evdə Alzheimer xəstəsinə qulluq zamanı, fiziki aktivlik də diqqətdən kənarda qalmamalıdır. Düzgün məşqlər, Alzheimer xəstələrinin ümumi sağlamlığını qorumada mühüm rol oynayır. Sadə gəzintilər, yüngül gərginlik hərəkətləri və sadə məşqlər, həm xəstənin fiziki aktivliyini davam etdirməsinə, həm də zehni sağlamlığını dəstəkləməsinə kömək edə bilər.

Bundan əlavə, musiqi dinləmək, şəkil çəkmək ya da yaddaş oyunları kimi zehni məşqlər də koqnitiv funksiyaların qorunmasına töhfə verə bilər.

Alzheimer xəstələrinin sosial qarşılıqlı əlaqədə olması, xəstəliklə mübarizədə mühüm rol oynayır. Alzheimer xəstələri üçün sosial mühit və yaxınları ilə qurulan münasibətlər, xəstələrin özlərini daha yaxşı hiss etmələrinə kömək edə bilər.

Xəstənin ailəsi və dostları ilə vaxt keçirməsi, onun tənhalıq hissini azaldır və psixoloji olaraq dəstəklənməsinə töhfə verir. Sosial aktivitələr, yaddaş və ünsiyyət bacarıqlarını da gücləndirə bilər.

Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.